O’quv darslik

 
Erkaklarning jinsiy bezlari gormonlari preparatlari
(androgenlar
1
) va antiandrogen vositalar. 
Erkaklar jinsiy bezlaridagi Leydig (moyak glandulotsitlari) interstitsial 
xujayralari testosteron gormonini ( steroid tuzilishli) ishlab chiqaradi. 
Testosteronning talaygina qismi ko‘pgina a'zolarda (masalan prostata bezi) 
degidrotestosteronga aylanadi. U xujayra ichida joylashgan androgen 

---

- 618 -
retseptorlariga eng ko‘p affinitetga egadir. Androgenlarni retseptor ta'sir prinsipi 
boshqa steroidlarnikidek (bir xil).
Testosteron ta'sirida jinsiy a'zolar va ikkilamchi belgilar rivojlanadi, 
spermatogenez nazorati amalga oshiriladi. Testosteron oqsil sinteziga yordam 
berib (anabolik
2 
ta'sir) oqsil olmashinuviga kuchli ta'sir ko‘rsatadi, buyrak 
naychalarida suvni, kalsiy, natriy, xlor ionlari va boshqalarni reabsorbsiyasini 
kuchaytiradi. Testosteron ishlab chiqarish gipofizning oldingi bo‘lagining 
gonadotrop (lyuteinizatsiyalovchi) gormoni bilan boshqariladi. Jigarda 
testosterondan (peshobda aniqlanadigan) androsteron (10 marta kam faol) xosil 
bo‘ladi. Qon zardobida aylanib yuruvchi testosteronning taxminan 65% jigarda 
sintezlanuvchi spetsifik globulin bilan bog‘langan bo‘ladi.
Androgenlarning faolligi ba'zan biologik yo‘l bilan aniqlanadi. Sinalayotgan 
preparat axta qilingan xo‘rozga kiritiladi va atrofiyaga uchragan toji 
soqolchasining tiklanishi kuzatiladi. Bitta ta'sir birligi (1 TB) faolligi bo‘yicha 
0,1 mg kristallik androsteronga mos keladi.
Tabobat amaliyotida sintetik (kimyoviy tuzilishiga qarang) yo‘l bilan 
olinadigan testosteronning efirlari: testosteron p r ye p i o n a t va t ye s t e 
n a t (testosteron enantat) keng qo‘llaniladi. Ikala preparat kuchli androgenlik 
va anabolik faollikga egadir. Testenat testo-steron propionatdan ta'sirining asta-
sekin rivojlanishi, ammo anchagina davomliligi bilan farq qiladi. Testosteron 
propionatni ikki kunda 1 marotaba, testenatni esa 3-4 xaftada 1 marta kiritiladi. 
Ikkala preparatni ham yog‘li eritma shaklida mushakka kiritish uchun 
chiqariladi. Ichilganda ular kam samarador, chunki jigarda tez parchalanadi.
Sintetik androgen bo‘lgan m ye t i l t ye s t ye r o n kimyoviy tuzilishi va 
biologik ta'siri bo‘yicha xuddi testosteronga o‘xshash, ammo faolligi bo‘yicha 
undan bir necha marta sustroq. 
Metiltestosteronning ustunligi uni ichilganda ham samarador ekanligidadir. 
Uni tabletkasini til ostiga (sublingval) tamomila so‘rilib bo‘lguncha saqlash eng 
ratsional (maqul) dir.

---

- 619 -
___________________________________________ 
1
Grekchadan andros -erkak kishi, genos – urug‘ 
2
Grekchadan anabole - ko‘tarilish 
Androgen faollikga ega bo‘lgan preparatlarni erkaklar jinsiy bezlari 
funksiyasining yetishmovchiligida (jinsiy yetilmaganlik, impotensiya va boshqa 
buzilishlarda) xamda ayollarning sut bezlari va tuxumdonlar rakida, 
dismenoreya, 
klimakterik 
(60 
yoshgacha) 
buzilishlarda qo‘llaniladi. 
Androgenlar 
noxush 
ta'sirotlar 
chaqirishlari 
mumkin. 
Ayollarda 
muskulinizatsiyalovchi
1
ta'sir (virilizm
2
) tovushni dag‘allashishi, tuklarni 
erkakcha tipda o‘sishi va boshqalar. Organizmda ortiqcha suv va natriy ionlarini 
ushlanib qolishi mumkin. Metiltestosteron ta'sirida sariqlik rivojlanishi mumkin.