O’quv darslik

Ta’sir mexanizmi
:
fenamindan farq qilib adrenergik retseptorlarni 
dofaminergikka nisbatan kuchliroq qo‘zg‘atadi. Uning ta’sirida neyronal 
depolardan katexolaminlarni ajralib chiqishi oshsa kerak. 
Qo‘llanilishi
umumiy bo‘shashganlik, befarqlik, uyqusirash bilan 
kechadigan astenik holatlarda, stuporoz, substuporoz, apatobulik holatlarni 
davolashda, yuqumli kasalliklar, zaharlanish va bosh miya travmalarida, astenik 
va nevrostenik buzilishlarni daf etishda. Sidnokarb anksiolitiklar qo‘llanilganda 
yuzaga chiqadigan miorelaksatsiyani daf etadi, bunda ularning tinchlantiruvchi 
ta’sirini kamaytirmaydi. SHuning uchun fenozepam va sidnokarbni 1:1,25 yoki 
1:2,5 nisbatda qo‘shib qo‘llash mumkin. Alkogolizmda sidnokarb 
astenonevrotik reaksiyalarni va abstenetsiya belgilarini kamaytiradi. 
Sidnokarbni bemorlar yaxshi qabul qiladi, ba’zan ishtaxani oshiradi. 
Sidnokarbni kechki vaqt qabul qilish mumkin emas – uyquni buzadi. 
KOFEIN
–metil ksantin guruhiga qarashli. CHoy, kofe, kakao tarkibida 
bo‘ladigan alkaloid (taxminan 2%). Sintetik yo‘l bilan ham olingan. Kofein 
MNSni kuchli qo‘zg‘atadi. U bosh miya po‘stloq qavatida qo‘zg‘alishni 
boshqarilishini kuchaytiradi. Kofeinning psixostimulyatorlik ta’siri analeptik 
xossa bilan mujassamlashgan. U aqliy va jismoniy mehnat qilish, ruhiy 
faoliyatni oshiradi, ta’sirotlarga organizmni javob berish vaqtini qisqartiradi. 

---

- 360 -
Kofein ta’sirida tetiklik yuzaga chiqadi, uyquchanlik va charchoq yo‘qoladi. 
Kofeinning ta’siri uning miqdori va asab sistemasining tipiga bog‘liq. Kichik 
dozalari odatda kuchaytiradi, kattalari aksincha – susaytiradi (chunki nerv 
hujayralarini toliqtiradi, sillasi quriydi). Kofein uxlatuvchi, narkotik va narkotik 
analgetiklar ta’sirini keskin susaytiradi. SHuning uchun alkogol chaqirgan 
mastlikni va uxlatuvchi vositalar bilan chaqirilgan uyquni daf etadi. Kofeinni 
kattaroq dozalari uzunchoq miya markazlarini qo‘zg‘atadi (nafas, qon aylanishi), 
ayniqsa ularning faolliklari susaygan holatlarda (AD oshadi, taxikardiya, nafas 
tezlashadi va chuqurlashadi). Qon bosimi kollapslar va karaxtlikda kofein 
ta’sirida oshadi, lekin meyoriy qon bosimiga ta’sir etmaydi, chunki qon aylanish 
markazini va bevosita yurak faoliyatini kofein oshirsa ham, u ko‘pgina qon 
tomirlarni kengaytiradi, (skelet mushaklari, bosh miya, yurak, buyrak) va qorin 
bo‘shlig‘idagi ichaklarning tomirini toraytiradi. Kofein bosh miyadan tashqari 
ijro a’zolariga ham ta’sir etadi. Miotrop spazmolitik ta’siri tufayli bronxlar, o‘t 
yo‘llari mushaklarini bo‘shashtiradi, me’da sekretsiyasini oshiradi (diagnostika), 
peshob ajralishini oshiradi (filtratsiya oshadi, reabsorbsiya pasayadi N
2
O va 
elektrolit), modda almashinuvini 10-20%ga oshiradi, glikogenolizni oshiradi, 
giperglikemiya chaqiradi, lipolizni oshiradi (SJK miqdori qonda ortadi), 
adrenalinni buyrak usti bezidan ajralishini oshiradi.