O’quv darslik

Nazorat uchun savollar: 
1. Simpatik va parasimpatik nerv sistemasining belgilari kanday? 
2. Muskaringa sezgir xolinoretseptorlar kaerda joylashgan? 
3.Nikotinga sezgir xolinoretseptorlar kaerda joylashgan? 
4. Bir vaqtni o’zida m va n- xolinoretseptorlarni qo’zgatuvchi qanday
vositalarni bilasiz? 
5.Atsetilxolin qanday farmakologik xossalarga ega? 
6. Karboxolin qanday farmakologik ta’sirlarga ega?
7. Karboxolin meditsina amaliyotida qaysi kasalliklarni davolashda ishlatiladi? 
8. Qaysi preparat m va n- xolinoretseptorlarni bloklaydi? 
 
TESTLAR 
1. M- va N-xolinoretseptorlarni qo’zg’atuvchi 2 vosita M- va N-
xolinomimetik: 
atsetilxolin* 
karbaxolin* 
pilokarpin 
atseklidin 
 
 
2. Atsetilxolin ta'siridi yuzaga keladigin 4 o'zgarish: 
mioz* 
sulak ajralishini kuchayishi*
ter ajralishini ortishi* 
nerv-mushaklaridan impulslarni o'tishini yaxshilaydi* 

---

- 218 -
midriaz 
ko'z ichki bosimini oshiradi 
akkomodatsiya paralichi 
taxikardiya 
 
3. Karboxolinning 3 asosiy xususiyati: 
davomli ta'sir etish* 
farmakologik ta'sir doirasi atsetilxolinga o’xshash* 
glaukomada ishlatiladi* 
qisqa muddat ta'sir etishi 
farmakologik ta'siri atsetilxolinga qarama-qarshi 
ichki organlar spazmida ishlatiladi 
4. 
Karboxolinni qo’llash uchun 3 asosiy ko’rsatma: 
glaukoma* 
ichaklar atoniyasi, siydik pufagi atoniyasi* 
miasteniya* 
bronxial astma 
atrio-ventrikulyar blok 
talvasa tutishi 
 
ANTIXOLINESTERAZ VOSITALAR. 
Atsetilxolinning 
(parchalanishini) 
inaktivatsiyalanishini 
amalga 
oshiruvchi 
asosiy 
ferment 
atsetilxolinesterazadir.Ma’lumki,xolinesteraza 
fermenti atsetilxolin ajraladigan joylarda, (xolinergik postganglionar tolalarning
oxirlarida, harakatlantiruvchi nervlarning oxirlarida, MNS da, vegetativ 
gangliyalarda va boshqalar) postsinaptik membranalarda mavjud. Bu
atsetilxolinni tez enzimatik gidroliziga, ya’ni, atsetilxolinni xolin va sirka
kislotaga parchalanishiga olib keladi.

---

- 219 -
Atsetilxolinesteraza atsetilxolin molekulasining 2 ta joyida anion va 
esteraz markazlari bilan bog’laydi. Anion markazi bilan atsetilxolinning 
musbat zaryadlangan to’rtlamchi azot atomi,esteraz markazi bilan karbonil 
turkumining uglerodi bog’lanadi, ( ris.3.5 ) ushbu bog’lanishlar tufayli 
asetilxolin parchalanib ketadi. 
Shuayonki, xolinergik o’tkazuvchanlik ajraladigan asetilxolinni 
konsentratsiyasi va asetilxolinesterazaning aktivligi nisbatiga yuqori darajada 
bog’liq. Impulslarnio‘tish imkoniyatlarini yengillashtirish asetilxolinesteraza 
fermentini bloklashdan iboratdir. Shu maqsadda antixolinesteraza vositalari 
qo’llaniladi. Ularning asosiy ta’sirlari asetilxolinesterazani bloklash bilan 
bog’liq bo’lib, asetilxolinni gidrolizlanishiga to’sqinlik qiladi. Bu esa 
asetilxolinning xolinoreseptorlarga samarali va davomli ta’siri bilan namoyon 
bo’ladi. (ris.3.6) Shunday qilib, preparatlar M-, N- xolinomimetiklarga 
o’xshash, lekin antixolinesteraz vositalarining ta’siri asetilxolin orqali namoyon 
bo’ladi. Alohida preparatlar ( masalan, prozerin ) ba’zi bevosita xolinomimetik 
ta’sirlarni ko’rsatadi. 
Atsetilxolinestraz fermenti bilan hosil qiladigan birikmasining tabiatiga qarab 
antixolinesteraz vositalar 2 gabo’linadi: