O’quv darslik

O‘rab oluvchi vositalar
O‘rab oluvchi vositalar shilliq qavatlar ustini yupqa parda bilan qoplab 
olib, sezuvchi narv oxirlarini tashqi ta’sirlovchi omillardan himoya qiladi. 
Ularga kraxmal shilimshig‘i, zig‘ir urug‘idan tayyorlangan shilliq va b. kiradi. 
Ularni asosan oshqozon-ichak yo‘li a’zolarining yallig‘lanish bilan kechuvchi 
kasalliklarida hamda ta’sirlantiruvchi vositalar bilan birgalikda qabul qilishga 
tavsiya etiladi. O‘raboluvchi vositalar rezorbtiv ta’sirga ega emaslar. 
Adsorbsiyalovchi vositalar
Adsorbsiyalovchi vositalar yupqa sochmasimon inert, juda kata 
adsorbsiyalovchi 
faollikka 
ega, 
suvda 
erimaydigan 
va 
to‘qimalarni 
ta’sirlamaydigan moddalar bo‘lib hisoblanadi. Teriga va shilliq qavatlarga 
sepilgandan keyin ular o‘zlarining yuzalariga kimyoviy birikmalarni so‘rib 
oladilar va shu orqali sezuvchi nerv oxirlarini turli tashqi ta’sirotlardan himoya 
qiladilar. Bundan tashqari, teri va shilliq qavatlar yuzasini yupqa qatlam bilan 
qoplab olib, u erdagi sezuvchi nerv oxirlarini mexanik ravishda himoya 
qiladilar. 
Masalan, 
t a l k
teriga 
sepilganda 
bezlarning 
sekretlarini 
adsorbsiyalaydi, terini quritadi va mexanik ta’sirotlardan himoya qiladi. 
F a o l l a s h t i r i l g a n k o ‘ m i r
asosan turli kimyoviy birikmalar bilan 
zaharlanishlarda ichishga tavsiya qilinadi. Bunda u zaharlovchi moddani o‘ziga 
shimib oladi, uning so‘rilishini kamaytiradi yoki to‘sqinlik qiladi va shu orqali 

---

- 199 -
o‘tkir zaharlanishlarning oldini oladi yoki kamaytiradi. Bundan tashqari, ular 
diareyada (zaharli moddalarni adsorbsiya qiladi) va meteorizmda (oltingugurt 
vodorodini adsorbsiya qiladi) ham qo‘llaniladi. 
 
AFFERENT NERVLAR OXIRLARINI KUCHAYTIRUVCHI 
VOSITALAR 
Mazkur guruhga teri va shilliq qavatlardagi sezuvchi nerv oxirlarini tanlab 
qo‘zg‘atuvchi 
ta’sir 
ko‘rsatadigan 
va 
atroflaridagi 
to‘qimalarni 
shikastlamaydigan vositalar kiradi. Natijada paydo bo‘ladigan reflekslar qator 
kasalliklarni davolashda ijobiy samara ko‘rsatadi. Ularni qo‘yidagi guruhlarga 
bo‘lish mumkin: