O'quv – uslubiy majmua tarkibi

10-jadval

O‘tga chidamli gillarning fizika-mexanik xususiyatlari va markalari

Markasi	Siqilganda puxtalik chegarasi, n/mm^2, GOST 3226-93
	Gilning nam holatida	Quruk holatdagi gil
P1	0,050	0,32
P2	0,050	0,25
P3	0,050	0,15
S1	0,035	0,35
S2	0,035	0,25
S3	0,035	0,15
M1	0,02	0,35
M2	0,02	0,25
M3	0,02	0,15

Bentonit gillari. Bentonit gillariga quyladigan talablar GOST 28177-89 muvofiq belgilangan. Gillarning kimyoviy – mineralogik ko‘rsatgichlari 10 jadvalda keltirilgan.

Fizika-mexanik ko‘rsatgichlariga qarab bentonit gillari nam holatdagi puxtaligi bo‘yicha 3 sinfga bo‘linadi (- jadval):

Puxta – P – siqilishdagi puxtaligi 0,09 n/mm² kam emas o‘rtacha;

Puxtalik ega S – 0,07 n/mm² va M – kam puxtalik, puxtaligi 0,05 n/mm².

13-jadvalda kimyoviy-mineralogik ko‘rsatgichlariga muvofiq bentonit gillarining sinflarga bo‘linishi.

11-jadval

Bentonit gillarining kimyoviy-mineralogik ko‘rsatgichlari

Ko‘rsatgichi	GOST 28177-89 dagi normasi
Gilning miqdori, mas,%: montmorillonit, kam emas CaCO3 hisoblangan karbonatlar, ko’p emas, sulfidli oltingugurt temirni Fe2O3 ga hisoblaganda	30,0 10,0 0,3 12,0
Almashuv kationlarini, mg-ekv/100 g quruq gilda, kam emas	30,0
Kolloidlik, mas %, kam emas	10,0
Nam tortishligi, (ko’rsatuvchi raqami) ko’p emas	1,0

Bentonit gillari kondensatsiya zonasidagi puxtaligiga muvofiq 4 gruppaga bo‘linadi:

1–gruppa yuqori bog‘lovchi xususiyatli gillarni o‘z ichiga oladi (0,0028 n/mm² dan kam emas);

2– bog‘lovchiligi (0,002 n/mm² dan kam emas);

3– o‘rtacha bog‘lovchi (0,015 n/mm² dan kam emas);

4– past bog‘lovchi (puxtalik ko‘rsatgichi ko‘rsatilmaydi.

Termoximik chidamligiga muvofiq gillar quyidagilarga bo‘linadi:

T₁ – yuqori chidamli, ko‘rsatigichi 0,6;

T₂ – o‘rtacha chidamli, ko‘rsatgichi 0,3;

T₃ – past chidamli, ko‘rsatgichi yozilmayda.

Gillarning markalanishi

Masalan SIT₂ – nam holatida o‘rtacha puxtalikka ega va termoximik chidamligi bo‘yicha o‘rtachidamli, puxtalik ko‘rsatgichi 0,3 dan kam emas.

13-jadval

Kimyoviy – mineralogik ko‘rsatgichlariga muvofiq qoliplash bentonit gillarining sinflanish belgilari

Ko‘rsatgichi	GOST 28177-85 muvofiq normasi
Gildagi miqdori, mas % Montmorillonitni: yuqori o‘rtacha past CaCO3 hisoblangan karbonat: past o‘rtacha yuqori Sulfidli oltingugurtni yuqori past Temirni Fe2O3 hisoblaganda past o‘rtacha yuqori	70 oshiqroq 50-70 30-50 2 gacha 2-5 5-10 0,2-0,3 0,2 gacha 0,4 gacha 4-8 8-12
Almashuv kationlarni konsentratsiyasi, mg ekv/100 g Quruq gilni yuqori o‘rtacha past	80 oshiq 50-80 30-50
Kolloidalligi, mas % yuqori o‘rtacha past	80 oshiq 40-80 10-40
Nam tortishlik, raqam yuqori o‘rtacha past	6,5 ortiqroq 5,1-6,5 1-5

Qolip aralashmalariga gilni ko‘shish usullari. Gil aralashmaga porshok sifatida yoki suvli suspenziya sifatida qo‘shiladi, ko‘proq birinchi- varianti ishlatilinadi.

Qum-gilli aralashmalarga qo‘shiladigan maxsus qo‘shimchalar.

Bularga quyidagilar kiradi:

qolip aralashmasining kuyishiga qarshi qo‘shimchalar;

namligini qum-bentonit aralashmalarida stabilizatsiya qilish uchun qo‘shimchalar;

ujimina nomli nuqsonlarni kamaytirish uchun qo‘shimchalar;

aralashmalarning oquvchaligini oshirishga qo‘shimchalar;

quruq aralashmalarining ishlovga mosligini oshirish uchun qo‘shimchalar.

Quymakorlikda ko‘proq ishlatilinadigan bog‘lovchi moddalarning sinflarga bo‘linishi -jadvalda keltirilgan.

13-jadval

Bog‘lovchi moddalarning sinflarga bo‘linishi

Materialning gruppasi	Solishtirma zichligi 10^5Pa %	A – sinifi		B - sinifi		V – sinifi
		Qotish tasnifi	Bog‘lovchi modda	Qotish tasnifi	Bog‘lovchi modda	Qotish tasnifi	Bog‘lovchi modda
I	 5	Asl holiga kelolmaydigan	A-1 o‘simlik yog‘i, olif, tabbiy olif, P. PT, PTA: sintetik chaqichilar, fenolofuranli karbamid ofuranli, RSF-30 10 OF 1)PK 104, SF-011, FF, 1F FF-1FM, FF-1 SM, FF 65S	Asl holiga kelolmaydigan	B-1 sintetik karbamidofuranli karbamido-furanli chakichlar M-19. 62 UKS-L M.3 KF J, VK-1, VR-1. BS 40 furitol 107.125, KF-65	Asl holiga kelmaydigan	V-1 Suyuq shisha
II	3 - 5	Oraliqda	A-2 ChGU, KO, USK	Oraliqda	B-2 SP, SBKVS dektrin		V-2
III	 3	Holiga qaytadigan	A-3 DP, BTK	Holiga qaytadigan	B-3 Lignosulfatq (LST) patoka, gidrol melyassa	Holiga qaytadigan	V-3 Sement qolip gilli

7-Mavzu. Qum – gilli aralashmalar

O’quv modul birliklari:

1. Qolip aralashmalarining turlari, aralashmalarni tayyorlash va regeneratsiya qilish.

2. Po‘lat va cho‘yan uchun qolip aralashmalari.

3. Nam va quriq holatida quyiladigan qoliplar aralashmasi.

Qolip aralashmalari

15 - jadvalga muvofiq qolip va o‘zak aralashmalari bo‘linadi:

a) ishlatilinadigan bog‘lovchi moddaning tabiatika qarab qum-gilli, qum-yog‘li, suyuqshishali, sintetik chaqichlari yordamida tayorlangan, qum-sementli va boshkalar;

b) puxtalikni berish xususiyatiga muvofiq nam holatida ishlatish uchun, ochiq havoda kimyoviy reagentlar bilan reaksiyaga kirganda qotadigan, yoki gazsimon materiallar bilan ishlov berganda qotadigan, kizitilgan o‘zak yashiklarda qotadigan;

v) qoliplashdan oldin aralashmaning fizikaviy holiga qarab: plastiksimon, chochiladigan, suyuq, yoki engil siljiydigan aralashmalar;

g) qolipga quyadigan qotishmaning turiga qarab: po‘lat, cho‘yan, rangli qotishmalar uchun aralshmalarga (16, 17 jadval ajratilinadi).

Qolipga quyadigan suyuq qotishmalarning darajasi kancha baland bo‘lsa, qolip aralashmasi tarkibida shuncha sifatli qum va termochidamli bog‘lovchi modda bo‘lishi kerak.