O'quv – uslubiy majmua tarkibi

4-jadval

Qumdagi gilning miqdoriga muvofiq kvarsili va ozg‘in qumlarning sinflarga bo‘linishi

Gruppasi	Gilning miqdori, mas.%, qumdan ko‘proq emas
	Kvarsli	Ozg‘in
1	0,2	4,0
2	0,5	8,0
3	1,0	12,0
4	1,5	-
5	2,0	-

5-jadval

Kremnezyom miqdoriga muvofiq kvarsli va ozg‘in qumlarning sinflarga bo‘linishi

Kvars qumi		Ozg‘in qumi
gruppasi	SiO2, mos.% dan kam emas	gruppasi	SiO2, mos.% dan kam emas
K1	99	T1	96
K2	98	T2	93
K3	97	T3	90
K4	95
K5	93

6-jadval

Donachalarining bir xilligi bo‘yicha qolip qumlarining koeffitsienti

Gruppasi	Birxillik koeffitsienti, %
O1	80 oshikroq
O2	70-80gacha
O3	60-70 gacha
O4	50-60 gacha
O5	50 gacha

7-jadval

Donachalarining o‘rtacha o’lchovi bo‘yicha ozg‘in va yog‘lik qumlarning sinflarga bo‘linishi

Gruppasi	Donachalarining o‘rtacha, o‘mchami, mm
O1	0,14 gacha
O16	0,14-0,18 gacha
O2	0,19-0,23 gacha
O25	0,24-0,28 gacha
O3	0,28 oshiq

8-jadval

Siqilshdagi puxtaligiga muvofiq yog‘liq qumlarining sinflarga bo‘linishi

gruppasi	nam holatida siqilishdagi puxtaligi, n/mm^2
J1	0,08 oshiqroq
J2	0,05-0,08
J3	0,05 gacha

Kremnezyomning miqdoriga muvofiq qumlar gruppalarga (-jadval). Donachalarining bir xilligi bo‘yicha gruppalarga (-jadval), kvars, ozg‘ini va yog‘liq qumlar donachalarining o‘rtacha o‘lchoviga qarab (- jadval) va siqilishdagi puxtaligiga muvofiq yog‘liq qumlari guruxlarga bo‘linishi keltirilgan (-jadval).

Qolip qumlari GOST 2138-91 muvofiq markalanishi quydagicha. Qumning markasi 3K₃O2O₂. Bu erda jadvalga muvofiq kvars qumi, gil miqdori 3 gruppasida 1%; jadvalga muvofiq kremnezyomni SiO₂ miqdori K₃ – 97% kam emas. Qum donachalari birxilligi O₂ gruppasida jadvalga muvofiq 70-80% va oxirgisi O2 – bu qumda eng ko‘p O2 elakda qolgan qum, uning donachalarining o‘lovchalari 0,19 – 0,23 mm.

Keyingi qumning markasi J₂01, bu yog‘lik qum (jadval), uning nam holatida siqilishdagi puxtaligi 0,05-0,08 n/mm² gacha va 01 elakda koladigan qum donachalarining o‘lchovi 0,14 mm gacha. Ozg‘in qumning markasi 3T₃02, bu qumda gilning miqdori 12% gacha, kremnezyom SiO₂ – 90% va qumning donachalari O2 elakda qolmokda, uning donachalari

o’lchovi 0,19-0,23 mm bo‘ladi.

6-Mavzu. Qolip gillari va bog‘lovchi moddalar

O’quv modul birliklari:

1. Kaolinit gillari

2. Bentonit gillari

3.Boshqa bog‘lovchi moddalar

Qolip gillari

Quymakorlik qoliplash gillari deganda yupqadispers donachalardan iborat (o‘lchami 22 mkm kam) suvli alyumoslikatlari tushuniladi va ular bog‘lovchi, termoximik xususiyatga ega va ularni bog‘lovchi sifatida ishlatib puxta, quymaga yopishmaydigan qolip aralashmasi tayyorlash mumkin.

Qolip qumlari kaolinit, montmorillonit va muskovitdan iborat.

Kaolinit (Al₂O₃ 2SiO₂ 2H₂O) kaolin gillarining asosiy minerali. Kaolinit oq rangli suvli alyumosilikat, uning kattiqligi 2...2,5 Moss shkalasiga muvofiq, zichligi 2,58...2,60 g/sm³, suyuqlanish darajasi 1750...1790⁰C. Kaolinit 100-140⁰C qizdirilsa gigroskopik va 350-580⁰С konstitutsion namligi ketadi va metakaolinitga o‘tadi (Al₂O₃2SiO₂), bunda gil bog‘lovchi xususiyatini yuqotadi. Bu jarayon “gilning liamotizatsiyasi” deb nomlangan 900-1050⁰ C darajada metakaolinit amorf komponetlarga ajraladi Al₂O₃ va SiO₂; 1200-1280⁰C orasida 3Al₂O₃2SiO₂ (mullit) hosil bo‘ladi. Bu komponent bog‘lovchi xususiyatiga ega emas va ko‘proq o‘tga chidamli material.

Montmorillonit (Al₂O₃ 4SiO₂ nH₂O mH₂O) bentonit gillarining asosiy minerali hisoblanadi (suyuqlanish darajasi 1250...1300⁰C).

Montmorillonit mineralining kimyoviy tarkibi o‘zgarib turadi. Montmorillonit yumshoq material va ko‘k, yashil, pushti ranglarga egadir.

Montmorillonit 100⁰С qizdirilsa undan 18% suv ajraladi, 500-700⁰C daraja orasida konstitutsion namligini va suvda bo‘rtish (nabuxanie) xususiyatini yuqotadi. 730⁰...850⁰C darajada uning kristallik reshyotkasi bo’ziladi va montmorillonit amorf materialga aylanadi.

Muskovit (K₂O 3Al₂O₃ 6SiO₂ 2H₂O) – gidroslyudalar qatoriga kiradi. Gidroslyuda gillari aslida slyudaning kaolinitga parchalanishi materialidir. Muskovitning kristallik reshyotkasi montmorillonit reshyotkasiga o‘xshaydi, farqlanishi, bu suvning molekulalari o‘rniga paketlari orasida kaliy ionlari joylashgan.