Oqsillarning umumiy tavsifi va biologik ahamiyati. Oqsillarning xossalari. Oqsillarni ajratib olish va tozalash

Aminokislotalarning dekarboksillanishi. Dekarboksillanish aminokislotalarning karboksil guruhini yoʻqotib, tegishli amin birikmalarga aylanish jarayonidir. Bu jarayonni birinchi boʻlib 1876 yilda M.V.Nenskiy degan olim kuzatgan. U aromatik aminokislota fenilalaninning dekarboksilsizlanish mahsuloti boʻlgan feniletilaminni jelatindan ajratib olishga muyassar boʻlgan.

C₆H₅-CH₂-CH-NH₂ → C₆H₅-CH₂-CH₂-NH₂ + CO₂

│

COOH

Bu jarayonlarda ishtirok etadigan fermentlarni dekarboksilazalar deb aytiladi. Bularning kofermenti fosfopiridoksaldir. U vitamin B₆ ning fosforlangan Shaklidir. Hayvon organizmida turli xil aminokislotalarning dekarboksillanishi natijasida turli xil amin birikmalar (gistidindan - gistamin, tirozindan -tiramin, triitofandan -triptamin va h.k.) hosil boʻladi. Bu amin birikmalar organizmda juda past (kichik) konsentratsiyada hosil boʻladilar. Shunga qaramasdan, ular qon tomirlariga va qon bosimiga kuchli fiziologik ta’sir koʻrsatish xususiyatiga egadirlar, ya’ni biologik faol moddalardir. Bu birikmalarning organizmda katta konsentratsiyada hosil boʻlishi va toʻplanishi xavfli va zararlidir. Shuning uchun bu birikmalar tegishli fermentlar (aminooksidaza) ta’sirida oksidlanib, aldegidlarga va ammiakga aylantirib ketadi.

R-CH₂-NH₃ + O₂ + H₂O → R-COH +NH₃ + H₂O₂

Bu jarayon natijasida hosil boʻlgan aldegidlar qayta oksidlanib, yogʻ kislotalariga aylanib ketadi va tegishli sintezlarda ishtirok etadi. Ma’lum bir qismi qayta oksidlanish jarayonlariga yoʻliqib, H₂O va CO₂ ga parchalanib ketadi. Hosil boʻlgan ammiak doimo qonga soʻrilib tursa-da, qonda uning miqdori 1 mg % dan oshmaydi. Ammiak organizm uchun zaharli birikmadir. Shuning uchun ham uning koʻp miqdorda toʻplanib turishiga organizmning oʻzi yoʻl qoʻymaydi. Ammiakning koʻpgina qismi bir qancha maxsus reaksiyalar tufayli yoʻq qilib yuboriladi.

Ammiakni zararsizlantirishning yana bir yoʻli moche­vina sintezi bilan bogʻliq. Umuman mochevina aminokislotalar, ya’ni oqsilli moddalar parchalanishining soʻnggi mahsulotidir. Siydik tarkibidagi azotli moddalarning 90% i mochevina va 6% ammiak ulushiga toʻgʻri keladi.

Tirik organizmda mochevina hosil boʻlishida asosiy rolni jigar oʻynaydi. Mochevina sintezi haqidagi birinchi nazariya M.V.Nenskiy tomonidan yaratilgan. Uning xizmati Shundaki, u mochevina karbonat angidrid va aminokislotalar dezaminlanganda hosil boʻladigan ammiakdan sintezlanishini isbotlab bergan.

Organizmda mochevina sintezi-bu ammiakni zararsizdantiruvchi eng muhim jarayonlardan biridir. Shu sintez natijasida jigarda zaharli xossaga ega boʻlgan ammiakdan qutilib, bezarar modda-mochevina hosil qilib, qon orqali buyrakka yetkazilib, siydik bilan chiqarib yuboriladi. Barcha qishloq xoʻjalik hayvonlari uchun oqsil moddalar va azotli asos nuklein kislotalari modda almashinuvining soʻnggi mahsuloti mochevina, qushlar uchun esa siydik kislotasidir.

Nazotar uchun savollar:

1. 
   Aminokislotalar nima va ular nimalarning tarkibida uchraydi?
   
2. 
   Oddiy va murakkab oqsillarga misollar keltiring?
   
3. 
   Oqsillar me’da va ichaklarda qanday oʻzgarishlarga uchraydi?
   
4. 
   Aminokislotalarning dezaminlanishi va qayta aminlanishi deb nimaga aytiladi?
   
5. 
   Aminokislotalar dekarboksillanganda qanday mahsulotlar hosil qiladi?
   
6. 
   Organizmda mochevina qanday yoʻl bilan hosil boʻladi?