Oqsillarning umumiy tavsifi va biologik ahamiyati. Oqsillarning xossalari. Oqsillarni ajratib olish va tozalash

6. Oddiy oqsillar (proteinlar)ning tavsifi

Oddiy oqsillardan tabiatda keng tarqalganlari va barcha oʻsimlik, hayvon oqsillari tarkibida uchraydiganlari hamda yaxshi oʻrganilganlari albumin va globulinlardir. Bular qon plazmasi, tuxum oqi va sut zardobi tarkibida uchraydigan oqsillarning asosiy qismini tashkil etadi. Toʻqimalardagi albumin va globulinlarning oʻzaro bir-biriga nisbati doimo bir xil saqlanadi. Organizm ma’lum bir kasallikka yoʻliqqanda ularning oʻzaro nisbati oʻzgarishi mumkin ekanligi aniqlangan.

Sof holdagi albumin suvda yaxshi eriydi, globulinlar esa suvda yaxshi erimaydi, ammo ular tuz, kislota va ishqorlarning suyultirilgan kuchsiz eritmalarida yaxshi eriydi. Albuminlar neytral, globulinlar esa kuchsiz kislotalidir.

Albumin va globulinlardan tayyorlangan ayrim preparatlar tibbiyot va veterinariyada turli xildagi kasalliklarni davolashda juda keng ishlatilmoqda.

Oddiy oqsillarning ichida eng sodda tuzilishga ega boʻlganlari protamin va giston kabi oqsillardir. Ularning tarkibida diaminokislotalar (ayniqsa lizin aminokislotasi) koʻp boʻlib, ular ishqoriy tusga egadir. Suvda yaxshi eriydi. Baliqlarning spermasi va urugʻi hamda hayvonlarning boʻqoq bezi protamin oqsiliga boy. Gistonlar esa eritrosit, leykositlar tarkibida koʻp boʻladi va hujayra yadrolari tarkibiga kiradigan murakkab oqsillar (nukleoproteidlar) tarkibida uchrashi aniqlangan.

Hayvon organizmida oqsilsimon moddalar sifatida qaraladigan proteinoidlar deb ataluvchi oqsillar ham boʻlib, ular ham organizm hayotchanligi uchun muhim ahamiyatga egadir. Bularga birlashtiruvchi va qoʻshuvchi toʻqimalar tarkibiga kiruvchi kollagen, pay va boylamlar tarkibida uchraydigan elastin; soch, Shox, tirnoq va jun tarkibiga kiruvchi keratin; hashorat va oʻrgimchaklarning ip chiqaradigan bezlari tarkibida uchraydigan fibroin deb ataluvchi oqsillarni kiritish mumkin. Oʻsimlik oqsillari .jumlasiga prolamin kiradi.. Bu oqsil suv va tuz eritmalarida erimay, 70-80 % li etil spirti eritmasida yaxshi erish xususiyatig.a egadir.