Oqsil va peptidlarning kimyoviy tuzilishni aniqlashda zamonaviy sekvеnatorlarning ishlash prinsiplarini o’zlashtirish

Genomika Bioinformatika fanining eng muhim tadqiqot yo'nalishlaridan biri bu to'liq genomlari tadqiq qilish bunda organizimni barcha nukleotid ketma ketligi aniqlanadi.

Shu bilan birga insoing qon tarkibidagi fizik xususiyatalr otalik-onalik qarimdoshlilikni aniqlashda irsiy kasalliklarga erta tashhis qo'yishda shajarani va turlar bilan munosabatlarni o'rganishda qarilikdagi kasalliklarni oldindan aytishda farmokogenetika gen terapiyasi rivojida uzoq umr ko'rish omillarini aniqlashda ayniqsa muhimdir.

GENOM xromasomalar (unda joylashgan genlar bilan birga) gaploid to'plami bo'lib individ genetik tuzilishining asosiy

elementlarini majmui hisoblanadi.

"Genom" terminini fanga nemis biologi Gans Vinkler 1920 yilda kiritgan.

Genomika molekulyar biologiyaning bir tarmog'i bo'lib unda genomni sekvenirlash,

DNK va RNK ni nukleotid ketma-ketligini tekshirish hisoblanadi. Genomika fani 1980-1990 yillarda baizi bir tirik organizmlar turlari genomlarini sekvenirlanishi loyxalarini paydo bo'lishi bilan yaratilgan.

1990 yilda boshlangan "Odam Genomi layhasi" ning asosiy maqsadi nukleotid ketma ketligini aniqlash edi 2001 yil olimlar o'z oldilariga qo'yilgan birinchi vazifani muvaffaqiyatli yakunladilar. Bu esa biologiya va qolaversa barcha tabiy fanlar rivojlanishini yangi bosqichga olib chiqdi.Odam DNK sidagi xar bir nukleotid malum bo'ldi. Endilikda genomika fani oldiga ana shu ketma ketliklardagi translyatsyalanuvchi uchastkalarni yani genlarni izlab topish, ularning funksiyalarini aniqlash kabi vazifalar qo'yildi. Bularni amalga oshirishda esa bioinformation dasturlar zarurdir

Bioinformatika aynan turli organizimlar genomining solishtirish taxlili bilan shug'lanuvchi olimlar tayanadigan asosiy prinsip. So'ngi yillarda bir xil spetsifik muhitda xayot kechiradigan bakteriyalar genomi taxlili bilan bog'liq bo'lgan ko'plab loyxalar amalga oshirib kelinmoqda. misol Sargass dengizidagi barcha bakteriyalarning sekvenirlanishi 70 mingdan ortiq yangi gen ketma-ketliklarini aniqlash imkonini berdi. Shulardan o'rtacha 800 tasi fotoretseptor oqsillarini kodlovchi genlar bo'lib chiqdi. Bu yorug'ik energiyasini boshqa turdagi energiyaga aylantiruvchi bakteriyalar xaqida ko'proq bilimga ega bo'lishga turtki bo'ldi.

Bioinformatika ilmiy maqola chop etilgan bo'lib unga ko'ra inson va oshqozon yarasi kasalligini qo'zgovchi Helicobacter pilori bakteriyalari bir vaqtda yani bundan 58 ming yil ilgari Afrikadan chiqib kelishgan, 20 ming yil ilgari esa inson qandaydir usul bilan bu mikrobni mushuksimonlarga bergan. Bioinformatika usullari yordamida ketma-ketliklarni solishtirib, yana ko'plab kasallik qo'zg'atuvchi bakteriyalar masalan, qorin tifi qadim zamonlardan beri insonivat bilan vonma von kelishi aniqlandi.

Eng muhim yutuqlardan biri bo'lmish "Odam Genomi loyihasi” orqali insondagi xromosomalar xam butkul o'rganildi va xozirda "Odam Genomi loyihasi”ga a’zo davlatlar tomonidan muayyan bir xramosoma o'rganiladi

misol Rossiya davlati 3,13 va 19 xromosomlar taxlili bilan shug'ulanadi Malum bo'lishicha xar xil millatlar genomida ham o'ziga hosliklari bor ekan, yani insoning genomi bo'yicha uning qaysi millat vakili ekanligi xaqida ma'lumotga ega bo'lsa bo'ladi. Bunday yondashuv bioinformatikani tarix, lingvistika, arxeologiya bilan bog'laydi hamda millatlarning qaysi millatlar bilan bog'liqligini ko'rsatadi. Eng avvalo etnik kelib chiqishiga qarab dori vositalarini tanlash mumkin bo'ladi va kelajakda individual tibbiyot uchun xam asos bo'lishi mumkin. Genomikani chuqur o'rganish orqali kasalliklarni davollashdan tashqari ularni oldini olish xam mumkin

3.