O’qituvchi mahoratini takomillashtirish yo’li va shart-sharoitlari

O’z-o’zini uqtirish.
SHaxsni kamol toptirishda o’z-o’zini uqtirish muhim ahamiyatga ega. O’z-o’zini uqtirishning eng yuqori darajaga ko’tarilganligini yoglarda kuzatish mumkin. Lekin kundalik hayotda ham o’z-o’zini uqtirish biz o’ylagandan ko’proq uchraydi. Odatda o’z-o’zini uqtirish iborasi-o’quvchida o’z kamchiliklarini anglab, ularni o’zi tuzatishiga intiltiruvchi ijobiy hissiyotlarni tarkib topishini bildiradi. Lekin ayrim tasodifiy va arzimas tashqi omillar ta’siriga o’ta berilib, bolaga o’ziga nisbatan salbiy munosabatlar shakllanib qolish hollari ham uchraydi. Bunga o’zini o’zi past baholashni misol qilib ko’rsatish mumkin.
O’z-o’zini uqtirish xarakterdagi salbiy hislatlarni sozlashda juda katta imkoniyatlarga ega. Lekin o’z-o’zini uqtirishdan pedagogik ta’sir etish sifatida foydalanish shaxsdan ma’lum darajada yetuklikni, bundan tashqari barqaror diqqatga ega bo’lishni talab qiladi. Bular o’smirlik va o’smirlik davrlariga mosdir, chunki shu davrda shaxsda o’z ichki dunyosiga jonli qiziqish uyg’onadi, shaxsni atroflicha o’rganish va o’z-o’zini takomillashtirishga ehtiyoj tug’iladi. Aynan shu davrda o’z-o’zini uqtirish o’z-o’zining tarbiyalashning muhim vositasi sifatida namoyon bo’ladi.
O’z-o’zini uqtirishdan tarbiyaviy maqsadda foydalanish, shaxsni biror hatti harakatni noto’g’riligiga yetarli aniq iqror bo’lib, undan holi bo’lish itsagi paydo bo’lganda va nihoyat o’z-o’ziga ta’sir eta olish uchun ma’lum sharoitlar yarata olgandagina foydalanishi mumkin.
Bunday holda o’qituvchining vazifasi o’quvchini o’z-o’zini uqtirish metodikasi bilan qurollantirishdangina iborat bo’ladi. O’z-o’zini uqtirish tez kunda natija bermasligini, balki kamchiliklarni bartaraf qilishda ma’lum ketma-ketlikka rioya qilish, uqtirish predmeti doimo diqqat markazida turishiga bog’liq ekanligini tushuntirish lozim. Qiyinchiliklar oldidagi qo’rquvni prityazaniya darajasi susayib yoki ortib ketganda o’z kuchiga ishonmaslikni yengishda va ichki qarama- qarshiliklarni juda yaxshi samara beradi.
DARSDA O’Z-O’ZINI NAZORAT QILISH
O’z-o’zini nazorat qilish yosh o’qituvchi pedagogik qobiliyatining tezroq rivojlanishiga, tajribali pedagoglar mahorati "sirlari"ni tezroq egallashga imkon beradi. O’qituvchi o’z faoliyatini o’zi tahlil qilar ekan, u o’zini boshqarish va takomillashtirishning eng kuchli quroliga ega bo’ladi, muvaffaqiyatli ishlash usullarini egallaydi (diagnoz-prognoz). Bular esa o’qituvchida o’z mehnatidan qoniqish hosil qilish hislarini uyg’otadi, unga ma’naviy quvvat, ijodiy ishtiyoq (entuziazm) bag’ishlaydi.
O’qituvchi o’zini-o’zi ahloqiy barkamollikka erishtirishga intilishi kasb faoliyatini muvaffaqiyatli olib borishining muhim shartidir. Bunday turtkining bo’lmasligi ijodkorlikni pasayishiga, o’z kasbidan, hatto o’zidan ham norozilikni paydo bo’lishiga sabab bo’ladi.
O’qituvchi o’zining darsini o’zi tahlil qilayotganda, quyidagilarga e’tibor berishi tavsiya etiladi:
- ko’zlangan maqsad va dars natijasini taqqoslash;
- o’quvchilar bilimi, ko’nikmasi va kamol topishidagi siljishlarni ko’zlangan natijaga muvofiqligini aniqlash;
- o’quvchilar darsda ishtiyoq bilan ishlaganliklariga alohida e’tibor berish.
O’qituvchilarning toifalari ham har xil, ilmiy dunyoqarashlari, tajribasi ham turlicha bo’ladi. Demak, yosh o’kituvchilar mana shu har xil toifa o’qituvchlarning tajribalaridan, uslublaridan unumli foydalanishlari mumkin. O’qituvchilarni esa quyidagicha toifalashtirish maqsadga muvofiq: