O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Sotiboldi kasalni o‘qitdi – bo‘lmadi, tabibga 
ko‘rsatdi. Tabib qon oldi. Betobning ko‘zi tinib, boshi aylanadi-
gan bo‘lib qoldi. Baxshi o‘qidi…
» Sotiboldi nega shunday tadbirni 
qo‘lladi? Kambag‘alligidanmi yoki bilimsizligidanmi? O‘quvchilar 
shu savol ustida o‘ylab ko‘rishlari kerak. Gap shundaki, har qan
-
day odam o‘z saviyasi darajasiga qarab ish tutadi – uning xayoliga 
kelgan dastlabki amallar – shular. Lekin gap bu o‘rinda Sotiboldi 
ko‘rgan tadbirning to‘g‘ri-noto‘g‘riligida emas, balki qilgan amal 
bilan erishilgan natija va uning ifoda tarzi mutanosibligi haqida. 
Bemorning tabib qon olgandan keyingi holatiga o‘quvchilar diqqa
-
ti tortilishi kerak. Nega shunday bo‘ldi? Bolalar bu haqda o‘ylab 
ko‘rganlari ma’qul. Ayni vaqtda, o‘qituvchi hikoya maromiga, 
ohangiga tarbiyalanuvchilar diqqatini tortishi zarur. Chunon
-
chi, yuqorida keltirilgan parchada goh ko‘rilgan tadbir bir necha 
so‘z yordamida bayon etiladi, natija bermaganligi esa bir og‘iz 
«
bo‘lmadi
» so‘zi bilan ifodalanadi. Ko‘rilgan tadbir: «
Tabib qon 

---

228
229
oldi
» shaklida uch so‘z bilan bildiriladi-da, uning yomon oqibati: 
«
Betobning ko‘zi tinib, boshi aylanadigan bo‘lib qoldi
» tarzida 
yetti so‘z yordamida ifoda etiladi. Bu shunchaki tasodifiy holat 
emas. Abdulla Qahhor tasvirlash mahoratini yuksak darajada egal-
lagan, harakat va ruhiyat mutanosibligini chuqur anglagan ijodkor 
sifatida atay shu ifoda yo‘sinini tanlagan. Bular hammasi savol-
topshiriqqa aylantirilib, o‘quvchilarning o‘zlari tomonidan kashf 
etilishi maqsadga muvofiqdir. 
Bugungi o‘quvchida baxshiga o‘qitib, xipchin bilan savala-
tib, tovuq so‘yib qonlatib yurguncha kasalxonaga olib bora qolsa 
bo‘lmaydimi, degan tabiiy savol tug‘ilishi mumkin. O‘qituvchi 
bu «tabiiy» savolning unchalar ham tabiiy emasligini anglatish 
uchun «doktorxona» haqidagi Sotiboldining tasavvuriga talaba
-
lar diqqatini qaratadi. Ular Sotiboldining iqtisodiy ahvoli og‘ir 
ekanligini payqashlari, ayni vaqtda, bu haqda yozuvchi bir og‘iz 
ham gapirmaganligiga e’tibor qaratishlari lozim. «Sotiboldining 
iqtisodiy ahvoli nochor ekanligini qayerdan payqadingiz?» degan 
savol o‘quvchilarni ziyrak torttiradi. Shundan so‘ng o‘qituvchi ayt-
masdan anglatish, ma’lumot bermay xabardor etish uchun yozuv
-
chi qanchalar mahoratli bo‘lishi lozimligi haqida, bu fazilat faqat 
Qahhorgagina xosligi to‘g‘risida o‘quvchilariga tushuncha beradi. 
«Yo‘g‘on cho‘ziladi, ingichga uziladi» maqolining matn mazmu
-
niga sezilmaydigan darajada yedirib yuborilganligi Sotiboldi iqti-
sodiy ahvolini bir qadar namoyish etganini ham o‘quvchilar o‘z 
tahlillari jarayonida anglaydilar.
Har qanday haqiqat qiyosda oydinlashadi. Shu jihatdan So-
tiboldining ahvoli nechog‘lik nochorligi xo‘jayini Abdug‘aniboy 
imkoniyatlarini axborot tarzida bildirilganligiga diqqat qaratiladi. 
Bu ham adibning tasvirlash mahorati qanchalar yuqori ekanini 
namoyish etadi. Xo‘jayinning Sotiboldi orzu ham qilolmaydigan 
«doktorxona»ga bormay, Simga ketganligi haqidagi shunchaki ax
-
borot, aslida «shunchaki» bo‘lmay odamlarning moddiy imkoni
-
yatlari o‘rtasidagi o‘tib bo‘lmas to‘siqlarni anglatadigan va shu ji-
hati bilan baxtsizning baxtsizligini yana-da bo‘rttirib ko‘rsatadigan 
vo sitadir.
Muallif o‘ta «sovuqqonlik» bilan Abdug‘aniboyning qoplar 
tagida qolib «
o‘ladigan
» bo‘lganda Simdagi doktorxonaga bor-
ganligi haqida xabar berganday bo‘ladi. Holbuki, Sotiboldining 

---

229
xotini to‘g‘risida biron joyda ham «o‘ladigan» so‘zini qo‘llamaydi. 
Katta imkoniyat «o‘ladigan» kasalni oyoqqa turg‘izishi mumkin 
bo‘lganidek, imkoniyatsizlik, chorasizlik «