O‘qitish materiallari to‘plami tarkibi

Yo„riqli texnologik xarita 
(o‗quv amaliyoti uchun) 
Kasb kodi va nomi: “Raqamli multimedia axborotlarni qayta ishlash ustasi”  
O‗quv  amaliyot  nomi:  “Raqamli  multimedia  axborotlarni  nashr  etish  
texnologiyasi”  
Mavzu №: 6 Audio  uskunalar,audio materiallar  
Maksad:  Zamonaviy audio uskunalar,akustik tizimlar va ulardan foydalanishni 
o‘rganish 
 
 
 
 
№ 
Bajariladigan 
ishlar mazmuni 
Moslamalar, 
asboblar va xom- 
ashyolar 
Eskizlar, 
chizmalar, 
rasmlar 
Bajarish 
Tartibi 
1. 
Kompyuterning audio tizimi 
Kompyuter, 
modem,internet, dasturiy 
ta‘minot 
 
 
2. 
 2.Akustik tizimlar
  
Kompyuter, 
modem,internet, dasturiy 
ta‘minot
 
 
 
3 
 
Kompyuter, 
modem,internet, dasturiy 
ta‘minot
 
 
 
4 
 
 
 
 
5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
Audio  uskunalar,audio materiallar 
Kompyuter ovozi - kompyuter sotib olishning eng ko'p ko'zga tashlanadigan tomonlaridan biri. 
Ishlab chiqaruvchilardan ozgina ma'lumotlarga ega bo'lgan foydalanuvchilar foydalanuvchilarga 
aniq nima qilishlarini aniqlay olmaydilar. Ushbu turkum maqolalarning birinchi qismida biz 
raqamli audio asoslarini ko'rib chiqamiz va spetsifikatsiyalar ro'yxatga olinishi mumkin. Bundan 
tashqari, tarkibiy qismlarni tavsiflash uchun ishlatiladigan bir nechta standartlarni ko'rib chiqamiz. 
Raqamli audio 
Kompyuter tizimi orqali saqlangan yoki ijro etiladigan barcha ovozlar raqamli, ammo barcha 
dinamiklar analog hisoblanadi. Ovozli protsessorlarning qobiliyatini aniqlashda bu ikki shaklning 
orasidagi farq muhim rol o'ynaydi. 
Analog tovush
 manbaidan asl tovush to'lqinlarini eng yaxshi tarzda sinab ko'rish va sinab ko'rish 
uchun o'zgaruvchan miqyosdagi ma'lumotlardan foydalanadi. Bu juda aniq ro'yxatga olinishi 
mumkin, lekin bu yozuvlar ulanishlar va yozuvlar avlodlari o'rtasida farq qiladi. Raqamli yozish 
ovoz to'lqinlarining namunalarini oladi va uni to'lqin naqshini eng yaxshi taxminan bit (bir va nol) 
sifatida qayd qiladi. Bu shuni anglatadiki, raqamli yozuvning sifati ro'yxatga olish uchun 
ishlatiladigan bitlarga va namunalarga qarab o'zgaradi, ammo sifat yo'qotilishi uskunalar va 
ro'yxatga olish avlodlari orasida ancha past bo'ladi. 
Bit va namunalar 
Ovozli protsessorlarga va hatto raqamli yozuvlarga qaraganda, bitlar va KHz terminlari ko'pincha 
paydo bo'ladi. Ushbu ikki atama raqamli yozuvni qabul qilishi mumkin bo'lgan namuna darajasi va 
audio ta'rifiga mos keladi. Tijoriy raqamli audio uchun uchta asosiy standart mavjud: CD-16-bitli 
44KHz, DVD uchun 16-bit 96KHz va DVD-Audio va ba'zi Blu-ray uchun 24-bit 192kHz. 
Bit chuqurligi
 , har bir namunadagi ovoz to'lqinining amplitudasini aniqlash uchun yozuvda 
Bu yerda misolning nisbati bit tezligiga qaraganda farqli ekanligini ta'kidlash kerak. 
Bit 
(16 bit * 44000 soniyada * 2) / 8 = kanalda 192000 bps yoki 192kbps bitrate 
Ushbu umumiy tushuncha bilan, audio protsessor uchun texnik xususiyatlarni o'rganayotganda 
qanday aniqlik kiritish kerak? Umuman olganda, 16-bitli 96kHz namunaviy stavkalari bilan 
ishlashga qodir bo'lgan kishini qidirish yaxshi. Bu DVD va Blu-ray filmlarida 5.1 surround ovoz 
kanallari uchun ishlatiladigan ovoz darajasidir. Eng yaxshi ovozli ta'rifni qidiruvchilar uchun yangi 
24-bit 192KHz echimlari ko'proq audio sifatini taklif etadi. 
Signal-to-shovqin nisbati 
Foydalanuvchilarning o'zaro bog'lanishini ta'minlaydigan audio komponentlarning boshqa 
Standartlar 
Ovozga oid turli xil standartlar mavjud. Aslida, Intel tomonidan ishlab chiqilgan AC'97 audio 
standarti DVD-5.1 audio tovushlarni qo'llab-quvvatlash uchun olti kanal uchun 16-bitli 96kHz 
audio qo'llab quvvatlash uchun standartlashtirilgan vosita sifatida ishlab chiqilgan. Shu vaqtdan 
boshlab, Blu-ray kabi yuqori aniqlikdagi video formatlari tufayli audio orqali yangi o'zgarishlar yuz 
berdi. Bularni qo'llab-quvvatlash uchun yangi Intel HDA standarti ishlab chiqildi. Bu 7.1 audio 
qo'llab quvvatlash uchun zarur bo'lgan 30-bit 192KHz sakkiz kanalgacha bo'lgan ovozni 
kengaytiradi. Endi bu Intel asosidagi apparat uchun standartdir, lekin 7.1 ovozli qo'llab-quvvatlash 
sifatida ko'rsatilgan AMD qo'shimcha qurilmalari ham xuddi shunday darajalarga erishishi mumkin. 
Yuqorida keltirilgan yana bir eski standart 16-bit Sound blaster mos keladi. Sound Blaster - bu 
Creative Labs tomonidan yaratilgan ovoz kartalarining brendidir. Sound Blaster 16 CD-Audio 
sifatli kompyuter ovozi uchun 16-bitli 44KHz masal tezligini qo'llab-quvvatlash uchun birinchi 
yirik ovoz kartalaridan biri bo'ldi. Ushbu standart yangi standartning ostidadir va endi kamdan-kam 
hollarda qo'llaniladi. 
EAX yoki Ekologik tovushlarni kengaytirish - Creative Labs tomonidan ishlab chiqilgan yana bir 
standart. Audio uchun maxsus format o'rniga, ma'lum muhitlarning ta'sirini replikatsiya qilish 
uchun ovozni o'zgartiradigan dastur kengaytmalari majmui. Misol uchun, kompyuterda 
eshitiladigan audio ovozlar juda ko'p yangraydigan g'orda o'ynalganday ko'rinishi mumkin. Buning 
ta'minoti dasturiy ta'minot yoki apparatda mavjud bo'lishi mumkin. Agar qo'shimcha qurilmada 
ishlasa, protsessordan kamroq davrlarni ishlatadi. 
Vista'dan so'ng, Windows operatsion tizimlari
 bilan 
EAX
 holati 
yanada murakkablashdi
 . Asosan, 
Nihoyat, ba'zi mahsulotlar 
THX logosini
 olib yurishi mumkin. Bu aslida THX Laboratories 
Endi biz raqamli ovozning poydevoriga ega bo'lsak, 
Surround Sound va kompyuterga
 qarash vaqti 

---

Mikrofon 
                    
Mikrofon (mikro...  va  ...  fon)  -  tovush  tebranishlarini  elektr  tebranishlarga  aylantiradigan 
elektr  akustik  asbob.  Tovush  kuchaytirib  uzatish  (eshittirish)  uchun  qoʻllaniladi.  Koʻmirli, 
elektrodinamikli,  kondensatorli,  elektretli,  pyezoelektrli;  tovush  uzatish  yoʻnalishi  jihatdan  -
yoʻnaltirilmagan,  bir  tomonga  yoʻnaltirilgan  (kardioid)  va  ikki  tomonga  yoʻnaltirilgan  xillari  bor. 
Koʻmirli M.ni birinchi marta rus ixtirochisi M. Mahalskiy (1878) va undan bexabar ravishda P. M. 
Golubitskiy  (1883)  yaratishgan.  Kumir  yoki  metall  membrana 
tovush toʻlqinlari taʼsirida tebranib, 
zichlikni oʻzgartiradi, natijada piston va membranaga tegib turgan kumir kukuni elektr qarshiligini 
oʻzgartiradi.  M.  orqali  oʻtayotgan  tok  kuchi  oʻzgaradi.  Hosil  boʻlgan  im-pulyelanuvchi  (telefonga 
ulangan  oʻtkazgich  orqali  kelayotgan)  tok  tele-fondagi  membranani  M.dagi  membranaga  mos 
ravishda  tebratadi.  Elektrodinamikli  M.da  yupqa  polistirol  parda  yoki  alyuminiydan  tayyorlangan 
diafragma  magnit  tizimning  halqasimon  tirqishida  joylashgan  ingichka  simda  oʻralgan  gʻaltakka 
biriktirilgan.  Tovush  toʻlqinlari  taʼsirida  diafragma  tebranganda  gʻaltak  oʻramlari  magnit  kuch 
chiziqlarini kesib oʻtadi va gʻaltakda e.yu.k. hosil boʻladi. Bu e.yu.k. uning qismlarida oʻzgaruvchan 
kuchlanishni vujudga keltiradi. 
Kondensatorli M.da 
tovush toʻlqinlari yupqa metall membranaga taʼsir etib, uning orasidagi 
masofani oʻzgartiradi, natijada membrana bilan elektr kondensator plastinkalariga oʻxshash 
metall  korpus  orasidagi  elektr  sigʻimi  oʻzgaradi.  Plastinkalarga  oʻzgarmas  kuchlanish 
berilga
nda  kondensator  sigʻimi  oʻzgarib,  unda  tok  hosil  boʻladi.  Tok  kuchi  tovush 
chastotalarining  tebranishiga  mos  ravishda  oʻzgaradi,  natijada  tovush  tebranishlari  elektr 
tebranishlariga  aylanadi.  Bunday  M.  tovushni  sifatli  yozib  olish  va  qayta  eshittirish 
tizimlarida ishlatiladi. 
Elektretli  M.  kondensatorli  M.ga  oʻxshaydi.  Unda  kondensatorning  qoʻzgʻalmas  platinalari 
va oʻzgarmas kuchlanish manbai sifatiga elektret plastina qoʻlllaniladi. 
Pyezoelektrik M.da tovush toʻlqinlari pyezoelektr xossaga ega boʻlgan modda (mas, segnet 
tuzi)  dan  yasalgan  plastinkalarga  taʼsir  etib,  ularning  sirtida  elektr  zaryadlari  hosil  qiladi. 
Elektromagnitli  M.da  tovush  toʻlqinlari  poʻlat  yakorga  bikr  ulangan  membranaga  taʼsir  etadi; 
membrana  oʻzgarmas  magnit  tirqishida,  yakor  sirtiga  oʻralgan  simlardan  iborat  gʻaltak  uchlarida 
e.yu.k. hosil boʻladi. Pyezoelektr va elektromagnitli M.lar radiohavaskorlik qurilmalari va eshittirish 
apparatlarida  ishlatiladi.  Stereofonik  radioeshittirish  va  tovush  yozib  olish  tizimlarida  umumiy 
korpusga  zich  joilashtirilgan  ikkita  bir  xil  M.  ishlatiladi.  M.  telefon  aloqada,  radio  va  teleeshittirish, 
ovozi kuchaytirish hamda tovush yozib olish tizimlarida ishlatiladi.
[1]