Oqimning barqaror harakatida napor

Suyuqlikning turbulent harakatida o‘rtacha tezlik
.
Bu tushuncha bilan 
tanishganimizda, bitta asosiy tushunchani ajratib olishimiz kerak. Bu bir 
muxitning qo‘zg‘almas nuqtasidagi turli vaqt oralig‘idagi o‘rtalashtirilgan tezlik 
u
va harakatdagi kesim bo‘ylab o‘rtacha tezlik 

.
Suyuqlikning laminar 
harakatida bu kattalik xaqiqiy (
u
) tezliklarning o‘rtalashtirilgan qiymatiga teng 
bo‘lsa, turbulent harakat uchun bu kattalikni aniqlashda avval ko‘ndalang 
kesimning alohida nuqtalaridagi bo‘ylama tezliklarning o‘rtacha qiymati olinib, 
keyin bu kattaliklarning o‘rtacha qiymati olinadi.

---

~ 265 ~ 
Turbulent oqim kinetik energiyasi
.
4.14-rasmda ikkita bir xil prizmatik 
o‘zanlarni ifodalaymiz. Bu o‘zandagi oqimlarning 
Q
sarfi, 
h
chuqurligi va 

o‘rtacha tezligi bir xil ekanligi bilan ajralib turadi. 
I-I
va 
II-II
harakatdagi 
kesimlar bilan tanishamiz (4.14, 
a
va 
b-
rasm). Garchand o‘xshash 
A
va 
V
nuqtalarda bo‘ylama
A
u
va
B
u
tezliklar teng bo‘lsada,
A
u
=
B
u
tezliklar 
tebranishi har xil 
bo‘lishi mumkin. 
Bu 
kesimlarni 
o‘zaro taqqoslab 
aytish mumkinki, 
o‘rtacha tezliklar 
bir xil bo‘lganligi
4.14-rasm. Har xil tezliklarda harakatlanuvchi
oqimlarni taqqoslash 
bilan birga, bu oqim har xil strukturaga ega bo‘lishi mumkin. Bunda turbulentlik 
darajasi yuqori bo‘lgan oqim, yuqori kinetik energiyaga ega bo‘ladi. Bu 
turbulent oqimning kinetik energiyasi ikki qiymat yig‘indisidan iborat (4.15-
rasm): 
a) 
u
o‘rtacha tezlikka asosan hisoblangan kinetik energiya; 
b) tebranma 
u
tezliklar asosida hisoblangan kinetik energiya. 
Laminar tartibdagi oqim uchun kinetik energiya
g
2
2

ko‘rinishda 
ifodalanadi. Bunda, 

– tuzatma koeffitsienti, harakatdagi kesim bo‘ylab tezlik 
taqsimlanishini bir xil emasligini hisobga oladi. 

---

~ 266 ~ 
4.15-rasm. 4.14-rasmdagi oqimning bo‘ylama aktual tezlik tebranishi 
Turbulenttartibdaharakatlanayotganoqimuchun
g
c
2
2


ifodaorqalifoydalanil
adi.
П
c





(4.72) 
bunda, 

P 
– ko‘ndalang kesimning alohida nuqtalarida tebranma bo‘lgan tezlikni 
hisobga oluvchi tuzatma koeffitsienti. 

P 
tuzatma koeffitsient faqat oqimning notekis harakatida mavjud 
bo‘ladigan intensiv turbulent oqimlarda hisobga olinadi.
Barqaror turbulent harakatda buni hisobga olmaslik mumkin. Xulosa qilib 
ta’kidlash kerakki, 4.14, 
a
va 
b
-rasmlardagi oqimlarda tezlik tebranishining har 
xilligi sababli, o‘rtacha tezlik taqsimlanishi har xil bo‘lib, epyurasi turli 
ko‘rinishga ega bo‘ladi.