Operacion sistemalar pániniń mazmunı hám mánisi Reje

Ámeliy dásturiy qurallardı klasslarǵa ajıratıw.

Tekst redaktorları(taxrirlagichlar). Ámeliy dásturlerdıń bul klası dásturlerdıń tiykarǵı funktsiyası tekstli maǵlıwmatlardı kiritiw hám analizlуw proсessin avtomatlastırıw. Maǵlıwmatlardı kiritiw, shıǵarıw hám saqlaw ushın, tekst redaktorları sistemalı dásturiy táminattı shaqıradı hám onnan paydalanadı.Biraq bul jaǵday ixtiyariy ámeliy dásturler ushın da mas.

Kompyuter sisteması menen óz ara baylanısta bolıw kónlikpelerin payda qılıwda hám ámeliy dásturiy táminat penen tanısıwda, jumıstı ádette tekst redaktorlarınan baslaydı.

Tekst processorları. Tekst processorlarınıń redaktorlardan parqı sonda, olar tekstti kiritip, analizlep qana qalmay, bálki onı formatlaydı da. Mas ráwishte tekst processorları tiykarǵı qurallarına (grafika,keste) nátiyjeli xújjetti dúziwshileri –tekst, grafika, keste hám basqa obektler óz ara baylanısların táminlew quralları kiredi, qosımshalarına bolsa- formatlastırıw protsessin avtomatlastırıw quralları kiredi.

Xújjetler menen islewdıń zamanagoy usılı(stil) eki alternativ jandasıwdı- qaǵazdaǵı xújjetler hám elektron xújjetler(qaǵazsız texnologiya) menen islewdi kózde tutadı.

Sonıń ushın da, tekst processorları quralları menen xújjetlerdi formatlaw tuwrısında sóz etilgende, eki hár qıylı jónelisler- baspadan shıǵarıwǵa móljellengen xújjetlerdi formatlaw hám ekranda payda ettiriwge móljellengen elektron hújjetlerdi formatlaw kózde tutıladı. Bul jónelisler usıl hám metodları bir-birinen tupten parq qiladı. Mas ráwishte, tekst processorları fa bir- birinen parq qıladı, bıraq olardıń kópshiligi ózinde bul eki jónelisti birlestiredi.

Grafik redaktorlar. Bul klassqa mas dásturler grafik kórinislerdi qayta islew hám jaratıwǵa móljellengen. Bul klassta tómendegi kategoriyalar bar rastrlı redaktorlar, vektorlı redaktorlar, hám úsh ólshemli grafika menen islewshi dásturiy qurallar.

Rastrlı redaktorlar,grafik obekt, rastrdı dúziwshi noqatlar kombinatsiyasi kórinisinde berilgen bolsa, bul kórinislerde reńler hám ashıqlıq tiykarǵı roldi oynaydı. Bunday jandasıw, grafik kórinis hár qiyli jarqınlıqta bolsa hám obekt elementleri reńı tuwrısındaǵı maǵlıwmat onıń forması tuwrısındaǵı maǵlıwmattan áhmiyetli bolǵan hallarda nátiyjelidir. Bunday qásiyetler kóbirek fotografiya hám poligrafiya kórinislerine masdur. Rastr redaktorları kórinislerine islew beriwde, fotoeffekt hám kórkem kompozitsiyalardı jaratıwda keń qollanıladı.

Vektorlı redaktorlar, rastrlılardan kórinisler tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı suwretlew usılı menen parq qıladı. Vektorlı kórinis elementler obiekti moqat emes, bálki sızıqlar. Bunday jandasıw sızıqlı grafika isleri ushın mas. Bul halda kórinstiń ayırıqsha noqatları reńli emes, bálki siziqlar forması kóbirek áhmiyetke iye. Vektorlı redaktorlarda hár bir sızıq 3-dárejeli matematik sızıq sıpatında kóriledı, hám soǵan mas ráwishte ol noqatlar kombinatsiyası kórinisinde emes,bálki matematik formula sıpatında sáwlelenedı(kompyuterde bul formulanıń canlı koeffitsentleri saqlanadı). Bunday kórinis, rastrlıǵa qaraǵanda bir qansha iqsham bolıp, maǵliwmatlar kem orındı iyeleydi. Biraq xar qanday obiektti kuriw, noqatlardı ekranda ápiwayı kórinis penen emes, bálki úzliksiz ráwishte iymek siziq parametrlerin ekran hám baspa kárinis koordinatalrinda qayta esaplaw menen alıp barıladı. Álbette, vektorlı grafikada islew, quwatı úlken esaplaw sistemaların talap etedi.

Vektorlı redaktorlar kórinisler jaratıw ushın qolay, bıraq ámelde tayın suwretlerge islew beriwde isletilmeydi. Olar kóbirek reklama biznesinde isletiledi hám olardı polegrafik baspalar muqabasın bezewde paydalanıladı. Demek, olar kórkem jumıs sizılma ishine jaqın bolǵan xámme xallarda isletiledi.

Úsh ólshemli redaktorlar. Bul redaktorlardan úsh ólshemli kompazitsiyalardı jaratıwda paydalanıladı.Olar eki túrli ózine mas qásiyetke iye. Birinshiden, súwretlenip atırǵan obiektti úsh ólshemliligin kórsetiw ushın obiekt sirti qásiyetleri menen jaqtılıq deregi ortasındaǵı óz ara tásirdi mas ráwishte basqariw.

Ekinshiden, úsh ólshemli annnimatsiyanı jaratıw imkánin beredi. Sonıń ushın da úsh ólshemli grafika redaktorların 3D-animatorlar dep ataladı.

Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları. Maǵlıwmatlar bazası dep, keste kórinisinde payda etilgen úlken kólemdegi maǵlıwmatlar bazalarına aytiladı. Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemalarınıń tiykarǵı funktsiyaları tómendegiler:

• 
  Maǵlıwmatlar bazasınıń bos(toltırılmaǵan) dúziliwi (strukturasi)in jaratıw;
  
• 
  Maǵlıwmatlar bazasın toltırıw yaki basqa MB nıń kestesinen jónetiw(import) quralları menen táminlew;
  
• 
  Maǵlıwmatlarǵa múráájat imkániyatı, hám sol menen birge izlew hám filtratsiya menen táminlew.
  

MB nıń kóp sistemaları, qosımsha ráwishte maǵlıwmatlarǵa islew beriw hám olardı ápiwayı analiz qılıw imkánina iye. Nátiyjede, Mb tıń bar bolǵan kesteleri tiykarında jańaların jaratıw múmkin.Tarmaq texnologiyalarınıń jedel tárizde rawajlanıwı, maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemalarına, uluwma dúnyalıq kompyuter tarmaqları serverlerinde jaylasqan bólistirlgen hám aralıqtaǵı resurslar menen imkániyatı talabı qoyıladı.

Elektron kesteler. Elektron kesteler hár túrli tiptegi maǵlıwmatlardı saqlawhám olarǵa islew beriwdıń túrli kompleks qurallaına iye. Málim dárejede eketron kesteler, maǵlıwmatlar bazaların basqarıw sistemalarına uxsas, bıraq olarda tiykarǵı pát maǵlıwmatları saqlaw hám olarǵa múrájetti táminlewge emes, bálki maǵlıwmatlardı olardıń mazmunına mas ráwishte ózgertiriwge burıladı.

MB bar tiykarınan maǵlıwmatlardıń hár qıylı tipleri (sanlı hám tekstli maǵlıwmatlardan tartıp multimediali maǵlıwmatlarǵa shekem) menen isleydi, eektron kesteler bolsa kóbirek sanlı maǵlıwmatlar menen isleydi.Biraq sol menen birge, elektron kesteler sanli tiptegi maǵlıwmatlar menen islewdıń bir qansha usılların usını etedi.

Proektsletiriwdıń avtomatlastırılǵan sistemaları(CAD-sistemalar). Bul sistemalar proekt hám konstruktorlıq islerin avtomatlastırıwǵa móljellengen. Olar mashinasazlıq, ásbapsazlıq hám arxitekturada qollanıladı. Sızılma-grafik islerden tısqarı bul sistemalar ápiwayi esaplawlardı(misalı, detallar shıdamlılıǵı) orınlaydı hám keń kólemdegi maǵlıwmatlar béazasınan tayın konstruktiv elementlerdi tańlaydı.

CAD-sistemalarınıń jańa tiykarǵı tásiyeti sonda, ol proektlestiriwdiń hámme basqishlarında, proektti texnik shártler, qaǵiyda hám muǵdarlar menen avtomatik tárizde táminleydi, bul bolsa arxitektor hám konstruktorlardı kórkemlik xarakterge iye bolmaǵan islerden azat qıladı. Misali, mashinasazlıq CAD-sistemaları uluwma sizilma tiykarında, avtomatik tárizde ayırıqsha detallardıń jumısshı sızılmasın hám kerekli texnik xújjetlerdi tayarlaydı.

Kishi baspa sistemaları. Bul klass dásturleriniń waziypası poligrafiya baspaların teriw protsessin avtomatlastırıwǵa móljellengen. Bul klass dásturleri, tekst redaktorları hám avtomatlasqan proektlestiriw sistemaları sistemaları arasındaǵı orındı iyeleydı.

Ekspert sistemaları. Bul sistemalar, bilimler bazalarındaǵı maǵlıwmatlardı asnaliz qiliw hám olar tiykarında, paydalanıwshı sorawnaması boyınsha usinislar beriwge móljellengen.

Bunday sistemalar, sheshim qabıl qılıw ushın keń kólemde arnawlı bilimler talap qılınǵan hallarda qollanıladı. Bunday sistemalar qollanılatuǵın tiykarǵı tarawlar ruwxiylıq, meditsina, farmokologiya hám basqalardır. Meditsina ekspert sistemaları, kesellik belgileri boyınsha diagnoz qoyıw, dári-dárman tayarlaw hám emlew kursın rejesin anıqlawǵa járdem beredi. Huquqtanıwshılıqta bolsa, hádise belgileri boyınsha, ayıplawshi hám qorǵalıw tárepleri ushın ilajlar belgilew tártibi hám húkim qabıl qiliwda járdem beredi.

Ekspert sistemalarınıń ózine mas qásiyetleri olardıń ózin sıpatın asırıw hám pawajlandırıw qásiyetidir. Baslanǵısh maǵlıwmatlar, bilimler bazasında faktlar kórinisinde saqlanadı, ekspert qániygeler tárepinen olar arasında múnasebetlerdıń málim sisteması ornatiladi. Hám sonnan soń ekspert sisteması ol yaki bul sorawlar boyınsha másláhát hám usınıslar beredi.

HTML (Web) redaktorlar. Bul ózinde, tekst hám grafik redaktorları qásiyetlerin birlestiriwshi redaktorlar klasıdır.Olar Web-hújjetlerdi tayarlawǵa móljellengen. Web hójjetler dep,Olardı tayarlawda, internette maǵlıwmatlardı uzatıw hám qabıl qiliw menen baylanıslaı bolǵan qatar qásiyetlerde, internette maǵlıwmatlardı uzatıw hám qabıl qılıw menen qatar qásiyetler esapqa alınǵan elektron hújjetlerge aytıladı.

Názeriy hújjetden Web-hújjetlerdi jaratıw ushın ápiwayı tekst redaktorı hám processorlarınan, hám sol menen vektorlı grafika redaktorlarınıń ayırımlarınan da paydalanıw múmkin. Biraq Web-redaktorlar Web-dizaynlardıń jumıs ónimdarlıǵın asiriwdıń qatar qásiyetlerine iye. Sonıń ushın da bul klass dásturlerinen elektron hújjetler hám multimedia baspaların tayarlawda paydalanıw múmkin.

Brauzerler-( Web ti qurıw qurallari. Bul kategoriya HTML formatında (bul format hújjetleri Web-hújjet sipatinda qollaniladi) jaratılǵan hám elektron hújjetlerdi qurıw ushın móljellengen dásstur qurallari kiredi.Zamanagoy brauser járdeminde tekst hám grafikanı kórip ǵana qalmastan, balki muzika, dawis, internettegi radio esittiriwlerdi esitiw, videokonferentsiyalardı quriw,eketron pochta xizmetinen paydalanıw, telekomunikatsiyalar sistemasinda islew hám basqa kóp ǵana jumıslardı orinlaw múmkin.

Jumis júritiwdiń integrallasqan sistemalari. Bul dásturler, basliq jumıs ornın avtomatlastiriw qurallarınan ibarat. Bunday sistemanıń tiykarǵı funktsiyalarına ápiwayı hújjetlerdi jaratıw, dúzetiw hám formatlaw, eketron pochta, faksmil hám telefon baylanıs funktsiyaların oraylastırıw, kárxana xújjet almasıniwin gúzetiw(monitorning), kárxana bólimleri iskerligin koordinatsiyalaw, rahbariyat hám xojalıq iskerligin optimallastiriw, hám sorawnamalar boyınsha maǵlıwmatlar beriw kiredi.

Bugalteriya sistemalari. Bul arnawlı sistemalar bolıp, olar óz ishine tekst hám keste redaktorlari, elektron kesteler hám maǵlıwmatlar bazalarınıń funktsiyaların aladi. Ol kárxana birlemshi buxgalteriya hújjetlerin tayarlaw hám esapqa alıwdi avtomatlastiriw, buxgalterlik esabatlardı alıp barıwǵa móljellengen. Bunnan tısqarı bul sistema, kárxananıń, salıq hám statik esap dúziwshilerine beretuǵın formada tayarlanatuǵın turaqlı esabatların alıp barıw ushın isletiledı. Bul esabatlar kárxanalardıń islep shıǵarıw, xojalıq hám finanslıq iskerligin kórsetedi. Álbette bul esabatlardı joqarıda keltirilgen basqa sistemalar járdeminde orınlaw múmkin. Biraq buxgalteriya sisteması, hár qiylı qurallar ortalıǵın bir sistemada birlestirgenligi menen qolay.

Finanslıq analitik sistemalar. Bul klass dásturleri, bank hám birja siyaqlı dúzimlerde paydalanıladı. Olar finanslıq, tovar hám shiyi zat bazarlarındaǵı halattı baqlaw hám aldınnan kóre alıw, júz berip atırǵan hádiyselerdi analiz qılıw, informatsiya hám esabatlar tayarlaw ushın isletiledi.

Geomaǵlıwmat sistemaları. Aerokosmos hám topografik usıllarda alınǵan maǵlıwmat tiykarında kartografiya hám geodeziya islerin avtomatlastiriw ushın móljellengen sistemalardır.

Videomontaj sistemalari. Bul sistemalar videomateriallarǵa tsifrli islew beriw, olardı montaj qılıw, videoeffektler jaratıw, defektlerdi alıp taslaw, dawıs, titr hám subtitr qosıw ushın móljellengen.

Ámeliy dásturiy qurańńardıń ayırıqsha kategoriyalari, oqıtıw, qániygesin asırıw, maǵlıwmat hám kewil ashar (развлекательные)sistema hám dásturlerden ibarat. Bul dásturlerdiń ózine mas qásiyetleri sonnan ibarat, olarda multimedia dúziwshilerge bolǵan talap joqarı. Jańa muzika kompozitsiyalari, grafik animatsiya hám videomateriallardan paydalanıw kózde tutıladı.