Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

partiyalari bilan ajralib turadi: 
«Don  Juan»  dramaturgiyasining  amaliyligi  va  harakatchanligihammadan  ham  ko'ra 
ansambllarda namoyon bo'ladi. Jumladan,birinchi ko'rinishdagi introduksiyasi  juda katta 
rivojlanishga 
egabo'lgan 
yoyiq 
ansamblli 
dramatik 
sahnadir.Rivojlanuvchi 
ansambllarning  eng  yorqin  namunasi  ikkinchiko'rinishdagi  sekstetdir.  U  keng  ko'lamli 
atroflicha 
rivojlanuvchidramatik 
sahnadan 
iborat 
bo'lib, 
bunda 
har 
bir 
harakatlanuvchishaxs o'z individualligini saqlab qolgan. 
«Don Juan»ning musiqiy dramaturgiyasi yaxlitligi bilan ajralibturadi. Birlik ko'p hollarda 
muayyan harakat  yo'nalishlarinibelgilab beradigan ohangdoshlik doirasining umumiyligi 
bilanshartlangan.  d-moll  tonalligi  Operaning  fojiaviy  yo'nalishiga  xosdir.Ushbu  tonallik 
Komandorni,  donna  Annani  tavsiflaydi.  Bularning  barchasi  Operaning  komediyaviyligi 
va maishiy yo'nalishi bilan aloqador bo'lib, G-dur (dehqonlar xori), B-dur (Don Juanning 
«shampanskiy bilan» ariyasi), A-dur (Don Juan va Serlina dueti), D-dur (Leporelloning 
«ro'yxat bilan» ariyasi, Don Juan serenadasi singari) yorqin ohangdoshlikda bo'lib o'tadi. 
       Ohanglar  mantiqi  va  harakatlarning  borishiga  bog’liq  holdagi  ohangdoshliklarning 
taqsimlanishidagi  qonuniyatlar  operaning  musiqiy  dramaturgiyasidagi  birlik  va 
yaxlitlikni ta'minlab turadi. 
80-yillardayaratilganMotsartmusiqasiobrazlarimazmuniningkengligivateranligi, 
fikrlariningoliyjanobligi, 
badihadafantaziyagayerkberilganligimanashularninghammasiI.S.Baxfugalaritokkatalariva

---

57 
 
fantaziyalarinio’rganibchiqishgashak-
shubhasizbog’liqbo’lganqadimginemismusiqasiningan’analariniMotsartVenamusiqahayo
tiningmadaniyatibilanhamdayendito’la-
tukisetiliibbo’lgano’zijodiyvazifalaribilanpayvastaqilib, 
birgaqo’shibbordi. 
Reminorvadominorfortepianokonserti, 
dominorfortepianosonatasivafantaziyasi, 
reminorkvartetisingariasarlardagarmoniyamurakkablashibboradi, 
polifonikrivojlovusullarikattaroluynaydi, 
shaklyerkinroq, 
boyroqvaxilma-
xilroqbo’libqoladi. 
Baxpolifoniyasiningchuqurbirtarzda, 
ammoyendiyangiasosdatadbiqetiliganligi 
«Yupiter» 
simfoniyasiningg’oyaitzo’rfinalidagenialRekviyemdayorqinnamoyonbo’ladi. 
OperaijodidaMotsart 
«Haramdanolibqochish» 
Zingshpilidankeyinitalyanoperajanrlarigayanamurojaatyetdi. 
Buningasosiysabablaridanbirimilliyoperalarnisahnagaqo’yishyo’lidaqiyinchiliklarvato’siq
laruchraganidir; 
Avstriyaimperatorivazo’rmartabaliaslzodalaritalyanchaoperanima’qulko’risharyedi. 
Buto’g’ridaMotsartMangeymlikprofessorKleymgag’azabbilanmanabundaydebyozganyed
i: 
«Darg’alarningloaqalbittasig’inavatanparvarbo’lganidayedi, 
hammanarsaboshqachabo’luryedi. 
Milliyteatrningshuqadarunibchiqqanko’rtaklari, 
balkio’shandao’sib, 
gullabyashnaganbo’luryedi». 
Motsartso’zidadavomyetib, 
kinoyabilanaytdiki, 
«Nemislarjiddiyo’y-fikrlarinito’satdannemischao’ylab, 
nemischasigaishto’tishadiganbo’lishsa, 
nemischagaplashadiganvahattonemischaqo’shiqaytadiganbo’lishsa, 
Avstriyalikitalyanparastlarnuqtainazaridanqaraganda, 
buGermaniyauchunabadiyaybhisoblanadigandog’bo’libqoluryedi». 
Keyingi 
«Figaroningto’yi», 
«DonJuan» 
va 
«SehrliFleyta» 
operalaridaMotsartyanadakattamuvaffaqiyatlargayerishdi. 
Buoperalarmusiqasiningkuychanligivago’zalligi, 
ifodaliligivahaqqoniyligitomoshabinlarnilolqoldiraryedi. 
ShuyillardavomidaMotsartcholg’umusiqasiborasidahamzo’rustasifatidako’rindi. 
1788 
yilningo’zidayoqMotsarto’ziningkeyingiharxiltavsifgayegabo’lgan 
3 
taengyaxshisimfoniyalariniyozdi. 
Ukamer 
(xonaki, 
ya’nikichikauditoriyauchunmo’ljallangan) 
asarlari, 
kvartetlarivaboshqacholg’umusiqalaridahamo’ziningmohirkompozitorsifatidato’lashaklla
nganligininamoyonqildi. 
Motsartningcholg’umusiqalaridayoshiulug’roqustoziGaydnningyaqqolta’sirisezilaryedi. 
MotsartustoziGaydngabo’lgankattaxurmatibelgisisifatidao’ziningoltitakvartetiniungabag’
ishladi. 
MotsartVenadaijrochilikfaoliyatinihambo’shashtirmadi. 
Venagakelgandastlabkiyillariuningkonsertlarigako’plabtinglovchilarkelaryedi. 
Motsartningshaxsiyhayotidahammuhimijobiyo’zgarishyo’zberdi. 
UKonstansaVeberdeganjudaquvnoq, xushchaqchaqmusiqachiqizgauylandi. 
Motsartningijrochiligi, 
kompozitorlikijodiqanchalikbalandbo’lmasin, 
uningmusiqasinibadavlatkishilarjudamurakkabdebbilaryedilar. 
Motsartsaroyxizmatigabormaganiuchunbirmunchamoddiyqiyinchiliklargaduchkeldi. 
Yozganasarlarigaberiladiganhaqozyedi. 
Konsertlarigayesakeyinchalikodamlarkamkeladiganbo’ldilar.  
Motsartningdoimiyqiyinchiliklardayashashi, 
haddanziyodmehnatqilishiuningsog’ligigaputuryetkazgan. 
Motsartjudayoshvaiqtidorlikompozitorbo’lishibilanAntonioSal’erikabizabardastitaliyalik
kompozitorniortdaqoldirganiko’pginao’shadavrdaobro 
- 

---

58 
 
etiborlaribalandkompozitorlargaalamqildi. 
UlarMotsartningsoyasidaqolibketgandaybo’ldilar. 
ShugaplargaasossifatidaMotsartgaSal’erizaharichirgandegantarixiyfaktniyeslashmumkin. 
Bunihechvaqtisbotyetibbo’lmasada, 
Pushkino’zining 
«MotsartvaSal’eri» 
tragediyasidatalantlikishilarningdushmanlarihambo’ladideganfikrniaytadi. 
RuskompozitorlaridanbiriN.A.Rimskiy-
Korsakovbutragediyaasosidashundaynombilanoperahamyozgan.  
Motsartningengoxirgiasari 
«Rekviyem» 
- 
lotinchadan 
«Dafn» 
deganma’nonianglatadi.  Buasarningyaratilishtarixiquyidagicha:  Motsartkasalyotganida, 
birkishio’zliginibildirmaslikuchunniqobkiyib, 
Motsartninguyigakeladivaungapulidanqat’iynazarrekviyemyozibberishniiltimosqiladi. 
Motsartrozibo’libishniboshlaydi. 
Ammoukundankunog’irlashibburekviyemnio’ziningdafnmarosimiuchunyozayotganinisez
adi. 
Buasardayakkaxonlarkvarteti 
(soprano, 
alt, 
tenor, 
bas), 
aralashxorvasimfonikorkestrishtirokyetadi. 
Motsart 
1791 
yiliVenadavafotyetgan. 
Unikambagallarqabristonidadafnyetganlar. Тezoradauningqabrihamyo’qolibketgan. 
Motsartningoperalarijonliyorqinobrazlargaberilganmusiqiytavsifistikalarningxilma-
xilligibilanajralibturadi.  1786  yil  1  maykuniVenadabirinchimartasahnagaqo’yilgan 
«Figaroningto’yi» 
operasisaroygayaqinzo’rmartabalidoiralargayoqmaganligiuchunoperabirnechamartaqo’yil
ganidankeyinsahnadantushibketganbo’lsaham,  uningmusiqasijudaommaviybo’libqoldi, 
Figaroning «Sho’xbola» deganmashhurariyasiyesaVenako’chalaridako’pyangradi.