Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi



Download 11,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/129
Sana31.12.2021
Hajmi11,92 Mb.
#277163
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   129
Bog'liq
musiqa tarixi maruza matni (1)

 «Don Juan» operasi 
Motsartning  opera  ijodida  oliy  darajadagi  yutug'i  «Don  Juan»operasidir.  Bu  opera 
ayollarni  o'/iga  maftun  qila  oladigan  ispan  aslzodasi  haqidagi  mashhur  afsona  asosida 
yaratilgan. Bu afsona ko'plab dramaturglar e'tiborini tortgan. Ispaniyalik Tirso da Molina 
(XVII  asr)  va  italiyalik  Goldoni  (XVIII  asr)larning  shu  mavzudagi  pyesalari  mashhur 
bo'lgan.  1761-yilda  Venada  Glukning  «Don  Juan»  baleti  qo'yiladi.  Motsartdan  keyin, 
XIX  asrda  Don  Juan  obrazi  Bayron,  Lenau,  Pushkin,  Dargomijskiylarning  e'tiborini 
tortadi.  Hatto,  Rihard  Shtraus  ham  unga  qiziqadi,  uningsimfonik  poemasi  XIX  asrning 
oxirlarida yaratilgan. 
Motsart  operasi  Mazkur  sujetning  mustaqil  ishlanmasidaniborat.  Unda  biz  Vena  xalq 
teatriga xos bo'lgan oliy tragediya va engil komediyaning qorishmasi bilan uchrashamiz. 
Operaningkomediya 
qirrasi 
Leporello, 
Serlina, 
Mazetto 
obrazlarida 
mujassamlashgan.Komandor, donna Anna, don Ottavio va donna  
Elviraobrazlaridagi katta tragik pafosning kulminatsion holatlarida yetib 
boruvchi  dramatik  ekspressiyasi  kishini  hayratga  soladi.Tragadeya  va  komediyaga  xos 
qirralarning tabiiy ravishda uyg'unlashibketishi Motsartga o'z operasini «drama giocoso» 
(«quvnoqdrama»),  deb  atash  imkonini  berdi.  Motsartning  «Don  Juan»dagi  katta  yutug'i 
an'anaviy  tugallangan  nomerlarga  bo'lish  o'rniga  boshdan  oxirigacha  davom  etadigan 
rivojlanishga moyilligi bo'ldi. 
         Opera  ikki  ko'rinishdan  iborat.  Ularning  har  biri  o'zaro  qarama-qarshi  bo'lgan 
sahnalarning  almashinib  kelishiga  asoslanadi.Opera  Komandorning  ayanchli,  fojiaviy 
obrazini tavsiflabberuvchi musiqa bilan qamrab olingan (sonata ailegrosi bilan uverturava 
ikkinchi sahnaning final!). 
Opera uverturasi Komandor mavzusi bilan boshlanadi. 
Andante 


52 
 
 
 Komandor  obrazi  bilan  bog’liq  mavzuga  sonata  allegrosi  qarshiqo'yiladi.  Bosh  va 
yordamchi  partiyalar  bir-biriga  zid  emas.  Ularning  har  ikkisi  ham  hayotbaxsh  abadiy 
lazzatlarni izlab yuaivchi Don Juan hamda Leporello obrazlarini tavsiflaydi. 
 
Molto allegro 
 
Inson  ehtiroslarining  psixologik  teranligi  hamda  ifoda  kuchigako'ra,  tasviri  bo'yicha 
XVIII  asr  operasida  «Don  Juan»ga  tengkeladigan  biror  asarni  ko’rsatish  mumkin 
emas.Operadagi liar bir qahramon o'zining yorqin musiqiy tavsiflgaega bo'lgan. Ularning 
orasida  eng  fojiaviy  obraz  Komandor  obrazidir.  Uni  tavsiflaydigan  musiqa  leytmotiv 


53 
 
bo'lib,  operada  ikki  marta  yangraydi:  uverturaning  boshida  (sonata  allegrosining 
boshlanishi  sifatida)  va  opera  finalida  (Don  Juanning  kechki  ovqat  yeyayotgan  paytida 
Komandorning haykali ko'ringan sahnada). 
       Motsartning  nodir  opera  ijodkorligidagi  Komandornitig  o'zgarmasleytmotivli  tavsifi 
personaj tavsifining o'zi bilan izohlanadi: 
Komandor tirik shaxsgina emas, ayni paytda, jazolovchikuch, qasos olish ramzi hamdir. 
Komandorning musiqali tavsiflgabog’liq holda Motsart trombonlar tembrini ham kiritadi, 
ularvahima 
soluvchi 
taassurot 
uyg'otadi.Birinchi 
ko'rinishning 
muqaddimasi 
(introduksiyasi)da  donnaAnnaning  fojiaviy  obrazt  ochiladi.  Uning  «Yo'ldan  uruvchi 
endibizga ma'lumdir» ariyasi keskin-dramatik tusga ega. Operadagidonna Elvira va don 
Ottaviolar  fojiaviy  personajlar  toifasiga  kiradi.Donna  Elviraning  har  ikki  ariyasi  ham 
an'anaviy  opera  tavsifigaega  va  u  donna  Elvirani  seria  operalari  personajlari  bilan 
yaqinlashtiradi.Ushbu  barcha  personajlarga  komediyaga  xos  personajlar  vabuffa  operasi 
an'analarini rivojlantiruvchi sahnalar qarama-qarshiqo'yiladi. Ushbu yo'nalishning asosiy 
qahramoni  Leporellodir.  Uning  vokal  partiyasida  buffa  operalaridagi  bas  partiyalarining 
xususiyatlari: tez aytish turidagi parlando, bitta qisqa jumlaningko'p marta takrorlanishi, 
kuyning ko'p rechitativli qurilishi saqlanib qolgan. 
         Leporelloga aloqador bo'lgan intonatsion majmua dramatikvaziyatga ko'ra, bir qator 
o'zgarishlarga uchraydi. Leporello birinchi aktdagi mashhur ariyasida donna Elvira oldida 
Don  Juanning  mahbubalari  ro'yxatini  ocharqan,  o'z  xo'jayinining  yurishlarini  gapirib 
beradi.  Kompozitorning  mahorati  sahnama-sahna  ko'proq  namoyon  bo'ladi.  U  musiqa 
bilan  matn  uyg’un'lugini  ta'minlagan  holda  opera  ixlosmandlarining  xatti-harakatini 
yagona maqsadga yetaklaydi. 
Jlenopejuio 
 
Don  Juan  obrazi  bu  yerda  boshqacharoq  tarzda  —  Leporelloninghikoya-ariyasi  orqali 
berilgan.  Ayniqsa,  vokal  tez  aytishlarda  ko'p  marta  takrorlanuvchi  «jajji»  so'zlarda, 
shuningdek,  ariyaning  ikkinchi  qismidagi  kinoyali  ohanglarda  yorqin  ko'rinadi. 
Shundaytarzda,  Motsart  sodda  vositalar  bilan  murakkab  obrazni  yaratadiki,ularda  Don 
Juan va Leporelloning tavsiflari birlashib ketadi. 
        Biroq  Leporello  o'z  xo'jayinining  sodiq  xizmatkori  bo'lish  bilan  birga,  qo'rqoq 
hamdir.  Bu  xislatlar  uning  qiyin  ahvolga  tushib  qolganidagi  xitoblarda  berilgan.  2-
aktning  sekstetida  barcha  ishtirokchilar  uni  Don  Juan  o'rnida  qabul  qilganlarida  va 
shuning  uchun  Leporelloni  ayblagan  paytlarida  uning  qo'rquv  va  iltijolari  ©rkestrning 
quyidagi pastlab boruvchi xromatik odimlari bilan beriladi. 
[Andante]Jlenopejmo 
 


54 
 
 
Leporelloning  qo'rquvi  qabristonda  Komandor  haykali  oldidagisahnada  juda  yorqin 
ko’rsatilgan. 
Operadagi Don Juan obrazining o'zi eng murakkab va ko'pqirrali obrazlardanbiridir.  
U hayotsevar, nazokatli, jasur, topqir,ayni paytda, ayyor, xiyonatkorona tarzda harakatlar 
qilishga  qobilshaxs.  Operaning  boshidanoq  Don Juan obrazi ansambl sahnalaridaboshqa 
qahramonlar bilan aloqador holda introduksiyada 
donna Anna bilan jo'shqin sahnada, Komandor bilan bellashuvda, Leporello bilan komik 
aytishuvlarda,  donna  Elvira  bilan  bo'lgan  sahnalarda,  Serlina  bilan  nazokatli  duetda, 
kvartetda yorqin ko'rinadi. Ushbu sahnalar musiqasida Don Juanday murakkab obrazning 
turli  qirralari:  rechitativlardagi  komik  tez  aytishlardan,  Serlina  bilan  ishqiy  duetdagi 
mayin  ohanglardan  boshlab,  to  bellashuv  sahnalaridagi  keskin,  qahramonona  qat'iyat 
bilan to'lgan intonatsiyalargacha ochib berilgan. 
Don Juanning «Jo'shqin qonning qaynashi uchun» nomi bilanmashhur bo'lgan ariyasi — 
olovli temperament va shodiyonalikbilan. limmo-limdir.  
Ariyaning  musiqasi  uning  fanfarali  intonatsiyalaribilan  birgalikda  opera  bosh 
qahramoniga  xos  bo'lganhayotiy  kuch-qudratni  ko’rsatib  beradi.  Ushbu  holat  tezkor 
temp,fanfarali intonatsiyalar hamda musiqaning uzluksiz harakatlari 
tufayli yuzaga keltiriladi. 
Presto 


55 
 
 
 
Don  Juanning  ikkinchi  ko'rinishdagi  band  shaklida  yozilganva  mandolina  jo'rligida  ijro 
etiladigan  serenadasi  (ishqiy  qo'shig'i)ham  qiziqarlidir.  Mandolina  partiyasi  ta'sirchan 
bo'lib,  Vena  xalq  maishiy  musiqasining  o'ziga  xos  qirralarini  umumlashmasi  hamdir. 
Vokal partiyasi ta'sirchanligi va nazokati bilan ajralib turadi. 


56 
 
 
Don  Juanning  soviiqqon  shafqatsizligi,  xiyonatkorligi  va  makkorligiikkinchi 
ko'rinishdagi  ariyada  ifodalangan.  Bu  yerda  u  Leporello  kiyimida  ko'rinadi,  o'zining 
izquvarlarini  aldab,  ularga  boshqa  yo'lni  ko’rsatib  yiiboradi.  Bu  ariyada  ohangdor  kuy 
yo'q,Lining barchasi rechitativdan iborat. Ular ko'plab pauzalari bilan,harakatchan orkestr 
Download 11,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   129




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish