Ontogenez va filogenez, ularning o’zaro bog’liqligi

Anaboliya usuli ontogenezda organlarning hosil bo`lish davri ajdod organlarnikiga nisbatan uzayishiga olib keladi. Filembriogenezning anaboliya usuli o`simliklar dunyosida ham keng tarqalgan. O`simliklardagi anaboliyaga palmalar bargining rivojlanishini misol qilib ko`rsatish mumkin. Kuzatishlardan ma’lum bo`lishicha, palma barglari kurtak holida yaxlit plastinkadan iborat bo`ladi. Ontogenetik rivojlanishning keyingi davrida barglar bo`laklarga bo`linib, patsimon yoki elpig`ichsimon shaklga kiradi.

Deviatsiya. Ontogenezda organlar rivojlanishning o`rta bosqichlarida sodir bo`ladigan o`zgarishlar deviatsiya deb ataladi (latincha deviatio — o`rta demakdir). Deviatsiya natijasida ontogenezning o`rta davridan boshlab organlarning embrional rivojlanishi oldingi ajdodlarning mazkur organlari rivojlanishiga nisbatan birmuncha boshqacha yo`nalishda boradi. Akula va reptiliyalarda tangachalarning rivojlanishi deviatsiyaga misoldir. Har ikkala gruppaga mansub hayvonlarning embrional rivojlanishida tangachalar ostki epidermisning qalinlashishi va uning ostida biriktiruvchi to`qima to`planishi hisobiga ro`y beradi.

Akulasimon baliqlarda epidermis hujayralari va uning ichida to`plangan biriktiruvchi to`qima hujayralari tashqariga teshib chiqib, qirrali yoki uchi o`tkir «bo`rtma»lar — tangachalar hosil qiladi.Keyinchalik bo`rtmalarning ustki qavati suyak (emal) moddasi bilan qoplanadi. Reptiliyalarda esa tangachalarning dastlabki rivojlanishi baliqlarning plakoid tangachalari rivojlanishiga o`xshab ketadi, ya’ni epidermis qavatining zichlashuvi va uning ostida biriktiruvchi to`qima to`planishi kuzatiladi.

Biroq reptiliyalarda tangachalarning rivojlanishi keyinchalik baliqlar plakoid tangachalarining rivojlanishidan farq qila boshlaydi. Bu farq epidermis qism asta-sekin shox moddasini singdirib tangachaga aylanishidan iborat. Reptiliyalarning ba’zi turlarida shox moddadan iborat tangachalar ostida suyak tangachalar joylashadi. Ular teri suyaklari tariqasida hosil bo`ladi.

Rasm. Umurtqali hayvonlarda suyak, shox tangachalar va junning filogenetik rivojlanish sxemasi:
A - akulaning plakoid tangachasi:
B -kaltakesakning shox tangachasi;
V - junning rivojlanishi