Ona tili o‘qitish metodiкasi

bir marta 
keladi.
 sovchi
–ega; 
keladi
–kesim; 
bir marta
–hol, miqdor–daraja holi; 
bunaqa
–aniqlovchi, 
sifatlovchi aniqlovchi, 
yigitdan
–to‘ldiruvchi, vositali to‘ldiruvchi; 
q
izim
–undalma. 
Shundan so‘ng undalma gap boshida kelsa, undan so‘ng, gap 
oxirida kelsa, undan oldin va gap o‘rtasida kelsa, har ikki tomonidan 
vergul bilan ajratilishi ko‘rsatiladi. 
So‘zlovchining o‘zi bayon qilgan fikriga munosabatini 
bildirgan so‘z kirish so‘z deyiladi. 
К
irish so‘z gapning boshida, ichida 
yoki oxirida kelishi mumkin. Ular vergul bilan ajratiladi. 
So‘zlovchining o‘zi bayon qilgan fikriga qo‘shimcha 
mulohazasini bildirgan gap kirish gap deyiladi. 
К
irish gap asosiy 
fikrni to‘ldirish, izohlash uchun qo‘llaniladi. 
К
irish gaplar vergul, tire 
yoki qavs bilan ajratiladi: 
1. Ehtimol, 
Roziya Sattorni sira ham uchratmas (P.Q.). 
2. Men bu yigitchani 
(u Sulaymon akaning o‘g‘li bo‘ladi) 
yaxshi 
taniyman. 
Bunday gaplar tahlilida kirish so‘z yoki kiritma gap gap bo‘lagi 
sifatida emas, alohida izohlanadi. 
Tahlil uchun uyushiq bo‘lakli gaplar ham berilishi mumkin. 
Bunday gaplarni sintaktik tahlil qilishda bir xil vazifada bo‘lgan 

---

294
bo‘laklar uyushgan ham, uyushmagan ham bo‘lishi mumkinligini 
esdan chiqarmaslik kerak. Masalan, bir gapning o‘zida ikki va undan 
ortiq kesim va ikkinchi darajali bo‘laklar qatnashgan bo‘lishi mumkin: 
1. Qo‘shning tinch – sen tinch. (Maqol). 
2. Qo‘shning ham, sen ham tinch. 
Bu gaplarning har birida ikkitadan ega qatnashgan. Lekin ular bir 
xil xarakterda emas: birinchi gapdagi 
qo‘shning
, 
sen
so‘zlari qo‘shma 
gapning egasi vazifasida, ikkinchi gapdagi 
qo‘shning 
va
 sen
bo‘laklari 
esa sodda gap tarkibidagi uyushiq bo‘laklardir. 
Birinchi gap–qo‘shma gap, u ikki mustaqil (uyushmagan) 
kesimga ega: 
tinch. 
Ikkinchi gap–sodda gap, unda kesim bitta, fikr 
markazi ham yagona.