Ona tili, 5-sinf qoidalari

Ma'nodosh so'zlar. Bir umumiy ma'noni ifodalovchi ikki va undan ortiq so'zlarga ma'nodosh so'zlar deyiladi. Ma'nodosh so'zlar bir ma'noni xilma-xil so'zlar orqali turli nozik ma'no qirralari bilan ifodalashda, so'z sehrini namoyish etishda, nutqni bezashda, ta'sirchanligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega.
109. Ma'nodosh so'zlarda umumiy va xususiy ma'nolar. Ma'nodosh so'zlar bir umumiy ma'noni ifodalasa ham, shu umumiy ma'noni qanday ifodalash nuqtayi nazaridan bir-birdan farq qiladi. Masalan: shivirlamoq, gapirmoq, baqirmoq, bo'kirmoq so'zlari so'zlash umumiy ma'nosi bilan bir xil bo'lsa ham, ular ovozning baland-pastligiga ko'ra farq qiladi. Shuningdek, to'ng'illamoq, ming'irlamoq, vaysamoq, javramoq so'zlari ham so'zlash umumiy ma'nosiga ko'ra yuqoridagi so'zlar bilan birlashadi, lekin ulardan salbiy bahoga egaligi bilan farq qiladi.
110. Ma'nodosh so'zlar qatorida bosh so'z. Ma'nodosh so'zlarning bir qatorga tizilib kelishiga ma'nodoshlik qatori deyiladi. Boshqalariga nisbatan nutqda keng qo'llaniladigan va ma'nosi barchaga tushunarli bo'lgan so'z bosh so'z deb yuritiladi. Masalan, kulmoq, jilmaymoq, iljaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq, hiringlamoq ma'nodoshlik qatoridagi kulmoq so'zi boshqalariga nisbatan nutqda ko'proq qo'llaniladi va uning ma'nosi barchaga tushunarli bo'ladi. Shunga ko'ra, bu so'z bosh so'z sanaladi. Ma'nodosh so'zlarda ijobiy va salniy ma'nolar bo'lishi mumkin. Kulmoq, jilmaymoq, qah- qah urmoq, xanda otmoq so'zlarida ijobiy ma'no kuzatilsa, hiringlamoq, iljaymoq, tirjaymoq so'zlarida salbiy ma'no mavjud. Ammo bosh so'zda bunday ma'nolar bo'lmaydi.
111. Zid ma'noli so'zlar. Qarama-qarshi ma'noli so'zlarga zid ma'noli so'zlar deyiladi. Zid ma'noli so'zlar doimo ikki qarama-qarshi a'zodan iborat bo'ladi. Birini aytsak, ikkinchisi xayolimizga keladi. Masalan: achchiq deyishimiz bilan shirin esimizga tushadi. Zid ma'noli so'zlar birgalikda qo'llanilib,
yangi so'z hosil qilishi mumkin. Masalan: yosh-u qari - bari, achchiq - chuchuk - ovqat turi, uzoq - yaqindan - hamma yoqdan kabi.
112.