Ona tili, 5-sinf qoidalari

Unli tovushlar. Tovushlar o'pkadan chiqayotgan havoning og'iz bo'shlig'ida to'siqqa uchrashi yoki uchramasligiga ko'ra ikki turli bo'ladi: unli tovushlar va undosh tovushlar. O'pkadan chiqayotgan havo og'iz bo'shlig'ida hech qanday to'siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo'ladigan tovushlar unli tovushlar deyiladi. Tilimizda oltita unli tovush bor: a, o, e, o', u, i.
69. Undosh tovushlar. O'pkadan chiqayotgan havo og'iz bo'shlig'ining ma'lum bir joyida yoki bo'g'zida to'siqqa uchrashidan hosil bo'lgan tovushlar undosh tovushlar sanaladi. Tilimizda 24 ta undosh tovush bor: b, v, g, d, z, j, dj, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g', h, ng.
70. Nutq a'zolari. Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan inson a'zolariga nutq a'zolari deyiladi. Nutq a'zolariga o'pka, bo'g'iz, tovush paychalari, og'iz bo'shlig'i, til, lablar, tishlar va burun bo'shlig'i kiradi. Qaysi nutq a'zosi ishtirok etishiga ko'ra nutq tovushlari: lab (b, p, m, v, f), til (t, l, s, z, d, sh, j, dj, n, r), til o'rta (y), til orqa (g, k, ng), chuqur til orqa (q, g', x) tovushlari va bo'g'iz (h) tovushi singari guruhlarga bo'linadi.
71. Lab tovushlari. Talaffuzda lab ishtirok etgan tovushlar lab tovushlari deyiladi. Lab tovushlariga b, m, p, v, f undoshlari kiradi. Ular ikkiga bo'linadi: lab-lab undoshlari - m, b, p; lab-tish undoshlari - v, f.
72. Til tovushlari. Tilning tish va tanglayga tegishidan hosil bo'lgan tovushlarga til tovushari deyiladi. Til tovushlariga t, d, s, z, ch, j, dj, sh, l, r, n, y, g, k, ng, q, g', x undoshlari kiradi. Til qismlarining harakatiga ko'ra til tovushlari to'rtga bo'linadi. 1. Til oldi undoshlari: t, d, s, z, ch, dj, j, sh, l, r, n. 2. Til o'rta undoshi:y. 3. Til orqa undoshlari: g, k, ng. 4. Chuqur til orqa undoshlari: q, g', x.
73. Burun tovushlari. To'siqqa uchragan havoning burun orqali o'tishidan hosil bo'lgan tovushlar burun tovushlari deyiladi. Burun tovushlariga m, n, ng undoshlari kiradi.
74. Bo'g'iz undoshi. O'pkadan chiqayotgan havoning bo'g'izda qisilishidan hosil bo'lgan tovushga bo'g'iz tovushi deyiladi. Bo'g'iz tovushiga h undoshi kiradi.
75.