|
AVAYLAMOQ, ayamoq, ehtiyotlamoq, ehtiyot qilmoq, ardoqlamoq, e’zozlamoq, e’zoz etmoq, papalamoq (po‘palamoq). Ehtiyot holda tutmoq, ehtiyot bilan munosabatda bo‘lmoq.
Yodlang!!!
1. Avaylamoq, asosan, «tashqi ta’sirdan, tashqi ta’sir natijasida bi-ror narsa bo‘lishdan ehtiyot qilish» ma’nosida qo‘llanadi. Bu so‘zda ehtiyotlash darajasi ayamoq, ehtiyot qilmoq so‘zlaridagiga nisbatan kuchliroq.
2. Ayamoq «tashqi ta’sir natijasida biror narsa bo‘lishdan, shuningdek, yo‘qolish, sarflanish kabilardan ehtiyotlanish» ma’nosida ham qo‘llanadi.
3. Ehtiyotlamoq, ehtiyot qilmoq so‘zlarining ma’no xu-susiyati ularning o‘zagi (ehtiyotdan) anglashilib turadi. Bular «tashqi ta’sir yoki biror sabab bilan biror narsa bo‘lishdan ehtiyot holda tutmoq» ma’nosida qo‘llanadi.
4. Ardoqlamoq oddiy so‘zlashuvda kamroq uchraydi. Bu so‘zda g‘amxo‘rlik, hurmat munosabati ham aks etadi.
5. E’zozlamoq, e’zoz etmoq kitobiy uslubga xos, unda g‘amxo‘rlik munosabati yana ham kuchliroq bo‘ladi.
6. Papalamoq so‘zlashuv nutqiga xos, suyish munosabati aks etadi.
Diqqaat!!! Opa+gina+m, opa+gina+ng, opa+ginas+si kabilar erkalash shakli;
opa+m+gina, opa+ng+gina, opa+si+gina dagi –gina shakli yuklama sanaladi. Egalik+gina=yuklama; gina+egalik=erkalash
DIQQAT!!!
1. Shunda sizni azob emas, rohat kutadi. 2. Shunda sizni azob emas, rohat kutajak.
1. Bir kun bu alamlar unutiladi. 2. Bir kun bu alamlar unutilgay. 2-gaplardagi zamon shakllari uslubiy xoslangan sanaladi (publisistik uslubga xos)
Xo‘sh, anovi divanni nima qildik? Gapida qaysi zamon ifodalangan? O’tgan zamon shakli qo’llangan , ammo kelasi zamon ma’nosi ifoda etilgan
Xo‘sh, anovi divanni nima qildik? Gapi qaysi uslubga xos? So’zlashuv uslubi
Bu yerda bo‘lgan bahslar shu eshikdan chiqmasin, ma’qulmi, nima dedingiz? Gapi qaysi zamon shaklida qo’llangan? Nima de+di+ngiz kesimidagi –di o’tgan zamon, ammo ma’nosi kelasi zamonni ifoda etgan (ikkala gapada ham shakl—o’tgan zamon, mzamun—kelasi zamon)
Bu yerda bo‘lgan bahslar shu eshikdan chiqmasin, ma’qulmi, nima dedingiz? Gapi qaysi uslubda? So’zlashuv usulubi
Xo‘sh, anovi divanni nima qildik? Bu yerda bo‘lgan bahslar shu eshikdan chiqmasin, ma’qulmi, nima dedingiz? Gaplarida nimaning taqazosi bilan zamon ko’chgan? So’zlashuv uslubining taqazosi bilan
Hozirgi zamon shaklini yasovchi -yotir, -yap, -moqda qo‘shimchalari ma’nodosh. Ammo ular orasida qanday uslubiy farq mavjud?
1) Ulardan -yap ko‘proq so‘zlashuv uslubiga xos,
2) -yotir va -moqda qo‘shimchalari esa poetic(badiiy) uslubga xos bo’lib tantanvorlik, ko’tarinkilik bo’yog’i(funksional bo’yoq)ga ega
Kelasi zamon shakllaridan qaysi biri ham uslubiy xoslangan va tantanvorlik, ko’tarinkilik bo’yog’i(funksional bo’yoq)ga ega? -ajak shakli
Diqqat qilib yodlang!!!
a) Ilmiy uslubda hozirgi-kelasi zamon shakli (-a, -y qo‘shimchasi) ning qo‘llanishida ham uslubiy o‘ziga xoslik mavjud. Bu shakl aniq zamonni emas, balki, umuman, zamonni, odatiylikni bildirish uchun ham qo‘llanadi. Masalan, predmetning belgisini bildiruvchi so‘zlar sifat deyiladi; kesim gapning markazi hisoblanadi; ega bosh kelishikdagi so‘z bilan ifodalanadi kabi ifodalarda buni ko‘rish mumkin.
b) So‘zlashuv va boshqa uslublarda ham bunday holat odam gapiradi, qush uchadi, pichoq kesadi singari qo‘llanishlarda kuzatiladi va aniq zamonni emas, umuman, zamonni ifodalaydi.
Uslubiy xoslangan zamon shakllarini eslab qoling!!!
-ajak, -gay, -gu, -ayotib, -ayotir, -moqda
Zamonlarning ko’chishini o’rganing!!!
1) Endi men nima qil+di+m. Shakl o’tgan zamon, mazmun kelasi zamon (nima qil+a+man)
2) Xo‘p, mayli, hozir boshingizni qotirmay, men ket+d+im. Shakl o’tgan, mazmun hozirgi zamon (men ket+yap+man)
3) Bir kuni ko‘cha-da ketayotsam, Umri bir bosh uzum ko‘tarib kel+yap+ti. Shakl hozirgi zamon, mazmun o’tgan zamon (ko’tarib kel+di)
4) Bir vaqt qarasam, yig‘la+yap+man. Shakl hozirgi, mazmun o’tgan zamon
5) Ko‘cha tomondan traktorning kelib to‘xtagani eshitil+a+di. Ko‘p o‘tmay bir qop narsani orqalab Qo‘chqor kirib kel+a+di. Shakllar kelasi zamon, ma’no o’tgan zamon(eshitil+di, kirib kel+di)
Do'stlaringiz bilan baham: |
