Yodlang!!! TAYYOR, muhayyo, shay, taxt, hozir. Ishlatish, foydalanish yoki bosh-qa narsa uchun naqd holatda.
Yodlang! Tayyor kengroq tushunchaga ega.
2. Muhayyo ko‘proq yozuv uslubiga xos. Shay «tayyor» ma’nosini kuchli bo‘yoq bilan ifodalaydi. U biror narsaga har jihatdan mos holda tayyor ekanlikni bildiradi.
3. Taxt so‘zi bu ma’noda ko‘proq jonli so‘zlashuvda qo‘llanadi va ma’noni tayyor so‘ziga nisbatan biroz kuchli bo‘yoq bilan ifodalaydi.
4. Hozir bu ma’noda juda kam qo‘llanadi.
Eda saqlang!!!
Ko‘plik qo‘shimchasi odatdagi miqdoriy ortiqlik ma’nosidan tash-qari turli qo‘shimcha ma’no nozikliklari, uslubiy ma’nolarni ifodalashga xizmat qiladi. Unutmaslik kerakki, miqdor aniq ko‘rsatilgan holatlarda bu qo‘shimchaning qo‘llanishi uslubiy xato sanaladi. Masalan, o‘nta kitoblar tarzidagi birikmada odatdagi ko‘plikni ifodalovchi -lar qo‘shimchasi noto‘g‘ri ishlatilgan, uslubiy jihatdan to‘g‘risi o‘nta kitob bo‘lishi kerak.
Yodlang!!!
Ko‘plik qo‘shimchasi ilmiy (qisman rasmiy) uslubdan boshqa uslublarda hurmat, kinoya-piching, kuchaytirish-ta’kidlash, taxminlash, umumlashtirish kabi turli uslubiy ma’nolarni ifodalash uchun ham qo‘llanadi. Masalan:
1) Dadam keldilar (hurmat);
2) Yigitcha «botir» bo‘lib keldilar (kinoya);
3) Bolalar quvonchlarga to‘ldi (kuchaytirish);
4) Alpomishlar maydonga tushdi (umumlashtirish) kabi.
!!!Qo’llarim-kuchaytirish, oybeklar-umumlashtirish, bellarim-tasviriylikni oshirish akamlar-hurmat, Farg’onalarga—atrof bilan birgalikdalik
Yodlang!!!
1) Kaniz- 1. Tutqun ayol; cho‘ri. 2 Xon, amir va boshqa hukmdorlar saroyidagi xizmatchi ayol.
2) Mufti(y)- Musulmonlarda oliy darajadagi ruhoniy; shariat qonunlarini talqin qiluvchi; fatvo beruvchi lavozimli ulamo
3) Rabot- 1. Mustahkamlangan qo‘rg‘onlarda soqchilar turadigan joy yoki bir-biridan ma’lum masofada joylashgan istehkom; qo‘rg‘on. 2 Savdo yo‘llaridagi mustahkamlangan manzil, karvonsaroy. 3 Shahardan chetroq-dagi turarjoy.
4)Suyurg’ol- Shoh, xon, amir tomonidan amaldor va sarkardalarga saltanat oldida ko‘rsatgan alohida xizmatlari uchun in’om qilingan yer-suv, mol-mulk.
5) Qiblagoh- 1Qibla tomon, qibla. 2 O‘ta hurmatga loyiq kishi (ma-salan, ota) va unga murojaat shakli.
6) Qurultoy- 1 Mo‘g‘ul va turkiy xalqlarda qadimdan mavjud bo‘lgan turli harbiy kengashlar va majlislarning umumiy nomi. 2 O‘zbekistonda hozir: biror soha vakillari ishtirokidagi respublika miqyosida o‘tkaziladigan
Esda saqlang!!! Kelishik qo‘shimchalari belgili-belgisiz qo‘llanishi, bir-biri bilan alashinish imkoniyati, ayrim ko‘makchilar bilan ma’nodoshligi, ayrimlarining qisqargan shaklda qo‘llanishi kabi bir qator xususiyatlariga ko‘ra turli uslubiy ma’no nozikliklarining yuzaga chiqishiga imkoniyat beradi.
Qaysi kelishik belgili qo‘llanganda, obyektni ta’kidlash ma’nosi ifodalanadi, belgisiz bo‘lganda esa bu ta’kid yo‘qola-di ? Tushum kelishigi
Misol ayting. kitobni o‘qidi- obyektni ta’kidlash kitob o‘qidi-ta’kid yo’qolgan
Ayrim birikmalarda tushum kelishigi qo‘llanganda, obyektning barchasi nazarda tutilganligi ifodalanadi. Uning o’rniga qaysi kelishik qo’llansa, obyektning bir qismiga e’tibor qaratilganligi anglashiladi? Chiqish kelishigi
Jo’nalish kelishigini nima bilan almashtirsa, uslubiy farq yuzga keladi? Ko’makchi bilan
Misol ayting. Do’stimga oldim va do’stim uchun oldim
Qaysi kelishiklarning qo‘shimchalari badiiy uslubda, xususan, she’riyatda -n shaklida qisqargan holda qo‘llanishi va matnga ekspressivlik, poetik ohang baxsh etishi mumkin.
Tushum va qaratqich kelishi shakli -n
Misol ayting! Qarshimda yer sharin surati turar (qaratqich shar+i+ning) Bu shakl uslubiy xoslangan shakl bo’lib she’riyatdagina qo’llanadi
Dengiz ortin yoritdi ilk bor Beruniyning aql mash’ali. Bu yerda –n uslubiy xoslangan va u tushum kelishigi shakli sanaladi (ort+i+ni yoritdi)
Demak, kelishiklar orasida tushum va qaratqich kelishi shakllari –im, -n; chiqish kelishigi shakli –din, jo’nalish kelishigi shakli –g’a kabilar badiiy uslubga xoslangan bo’aldi va ularda funksional bo’yoq mavjud bo’ladi.
Yodlang!!!
1) KOSHIN 1Chinniga o‘xshatib ishlangan, yaltiroq, naqshli g‘isht plas-tinkasi. 2 Bir-biriga zich qilib yopishtirilgan rang-barang shisha, marmar, tosh, yog‘och va shu kabilardan yasalgan surat yoki naqsh.
2) KULLIYOT Bir adabiy turga mansub asarlarning majmuyi, she’riy to‘plam
3) KUNGURA Qal’a devorlari yoki imoratlar aylanasiga tishga o‘xshatib ishlangan me’moriy bezak; dandana.
4) MADRASADiniy oliy o‘quv yurti
5) MAQBARA Qabr ustiga qurilgan me’moriy inshoot yoki tosh tobut; dahma, sag‘ana.
Qaysi kelishiklar belgisiz qo’llana oladi? Qaratqich, tushum, jo’nalish, o’rin-pay
Qaysi kelishik belgisiz qo’llanmaydi? Chiqish kelishigi
Qaysi kelishiklar ko’makchilar bilan ma’nodosh bo’lib, almasha oladi? 1) uyga—u tomon(jo’nalish); uyalganidan—uyalgani sababli(chiqish); mashinada—mashina bilan(o’rin-payt); ko’rganlarini gapirdi—ko’rganlari haqida (tushum) …
!!! Kelishiklar har bir uyushiq bo’laklarga qo’shilsa qanday ma’no anglashilari? Uyushiq bo’laklarni ta’kidlab sanash Ali+ni, Vali+ni, Soli+ni chaqirdi (xususiy, har biriga qo’shilsa ta’kidlash bo’aldi)
Kelishiklar uyushiq bo’laklarga umumiy qo’shilsa qanday ma’no anglashiladi? Uyushiq bo’laklarni ta’kidlamay sanash (Ali, Vali, Soli+ni chaqirdi. Shunchaki sanash)
SUBYEKTIV BAHO ifodalovchi shakllar qaysilar? Erkalash va kichraytirish shakllari(aniqrog’I, erkalash shakllari)
Esda saqlang!!! Tilimizda -cha, -choq, -loq, -jon, -xon, -toy,-gina, -kina, -qina, -boy, -bek, -oy, -poshsha, -bibi, -nisa, -bonu kabi bir qancha qo‘shimchalar mavjud bo‘lib, ular subyektiv baho shakllari deb umumlashtiriladi. Ular kichraytirish-erkalash qo‘shimchalari nomi bilan ham ataladi. Bu qo‘shimchalar otlar va sifatlarga qo‘shilib, shu so‘zlar ifodalagan narsa yoki tushunchaga so‘zlovchi (yozuvchi)ning subyektiv munosabatini bildiradi, ya’ni bu so‘zlarda ijobiy yoki salbiy uslubiy bo‘yoqni yuzaga keltiradi. Bunday qo‘shimchali so‘zlar ko‘proq so‘zlashuv, badiiy va publisistik uslublarda kuzatiladi, ilmiy va rasmiy uslublarda esa ular juda nofaol, kam qo‘llanadi.
