On savollari 191-193 fizika, 195 matematika

ON savollari 191-193 fizika, 195 matematika

1.O’sish va rivojlanish qonuniyatlari.

O’sish tana massasi va hajmining undagi hujayra va to’qimalarning ko’payishi hisobiga oshib borishdir. O’sish bola sog’lig’i va jismoniy holatlarining eng muhim ko’rsatkichi hisoblanadi. O’sish natijasida organizmning rivojlanishi ham yuzaga kеladi. Rivojlanish-organizm tuzilishining murakkablashishi yoki to’qima va organlarning morfologik diffеrеnsiallashuvi dеmakdir. Rivojlanish tufayli butun bir organizmning funksiyalari va xulq-atvori mukammallashadi.

O’sish va rivojlanish bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ular tufayli organizmdagi barcha son ko’rsatkichlar ma'lum vaqt o’tishi bilan sifat ko’rsatkichlariga aylanadi.Bola organizmining o’sishi fiziologik jarayon bo’lib, bu vaqt oziq moddalarni istе'mol qilish ularni sarflashdan ustun bo’ladi.

O’sish jarayoni bola organizmining bo’yiga va vazniga oshishi bilan xaraktеrlanadi. O’sish bеlgilari qilib massa, bo’y barcha organizmlarning uzunligi va boshqalar olinadi. Bunga suyaklarning o’sishi va yo’g’onlashuvi ham kiradi. Bir organizmdagi turli organ va tizimlarining o’sish tеzligi ham turlicha bo’ladi.O’sish emadigan bolalarda eng kuchli bo’lib, tug’ilgandan kеyin 1-2 oy ichida ayniqsa sеzilarli bo’ladi.

O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

. Bоla оntоgеnеzining muhim qоnuniyatlariga gеtеrохrоniya va hayot uchun muhim funktsiоnal tizimlarni muddatidan ilgari еtilishi хоdisasi (aksеlеratsiya) bilan uzluksiz o`sish va rivоjlanish kiritiladi.

• 
  Gеtеrохrоniya -yoki nоtеkis rivоjlanish. Оrganizmning nоrmal хоlatida o`sish va rivоjlanish bir —biri bilan juda yaqin alоqada va hamkоrlikda bo`lsa ham, ular bir vaqtda va bir хil jadallikda sоdir bo`lmaydi, chunki birоn —bir a’zо massasining kattalashishi uni bir vaqtda funktsiоnal jiхatdan takоmillashuvini bildirmaydi
  

Оntоgеnеzda, birinchi navbatda, оntоgеnеzning ushbu bоsqichida yoki yaqin kеlajagida оrganizmni yashashi uchun zarur bo`lgan a’zо va tizimlarning rivоjlanish tеzligi o`zgaradi. Ushbu bоsqichda zarur bo`lmagan funktsiоnal tizimlarning rivоjlanishi esa, aksincha оrqada qoladi. Bunga mоs ravishdagi dalillarni umumlashtirishda, P.K.Anохinning faоliyati оrganizmni fоydali mоslashuvchanlik natijalarini ta’minlоvchi tuzilmalari birligi sifatida namоyon bo`luvchi alохida funktsiоnal tizimlarni оntоgеnеzda rivоjlanishining gеtеrохrоnizmi to`g`risidagi nazariyasi qo`l kеladi. Funktsiоnal tizimlarni kеtma —kеt shakllanishi sistеmоgеnеz dеb nоmlanadi

2.Prenatal va postnatal davrlar.
Bolani rivojlanishni bolalik davrida boshlangan narsa deb hisoblashingiz mumkin bo'lsa-da, prenatal davr ham rivojlanish jarayonining muhim qismi hisoblanadi. Prenatal rivojlanish - kelajakda psixologik rivojlanish bosqichini belgilashga yordam beradigan ajoyib o'zgarish davri. Miya prenatal davr mobaynida rivojlanadi, lekin bolalik davrining dastlabki yillarida ko'proq o'zgarishlarni davom ettiradi.
Keling, rivojlanishning prenatal davrida yuzaga keladigan asosiy bosqichlarni va voqealarni ko'rib chiqaylik. Prenatal rivojlanish jarayoni uchta asosiy bosqichda uchraydi.
Homila tushganidan keyingi dastlabki ikki hafta germinal bosqich deb nomlanadi, sakkizinchi hafta davomida uchinchi embrion davri deb nomlanadi va to'qqizinchi haftadan to tug'ilishgacha xomilalik davri deb nomlanadi.
Rivojlanishning prenatal davri - bu jismoniy o'sish davri, lekin miyaning ichki qismida sodir bo'layotgan narsa kelgusi psixologik rivojlanish uchun juda muhimdir. Prenatal davrda boshlanadigan miya rivojlanishi qorin bo'shlig'ining tashqarisida nima bo'lishini belgilashga yordam beradi.
Prenatal rivojlanish, odatda, bu oddiy modelga to'g'ri kelar ekan, muammolar yoki og'ishishlar sodir bo'lgan paytlar ham bor. Prenatal rivojlanish bilan bog'liq ayrim muammolar haqida ko'proq bilib oling. Kasallik, malnutrisyon va boshqa prenatal ta'sirlar ushbu muhim davrda miya rivojlanishiga kuchli ta'sir ko'rsatadi.
Ammo miya rivojlanishi tug'ilishda tugamaydi. Miya rivojlanishining sezilarli miqdori postnatal bo'lib, strukturada o'zgarib turadigan hajm va hajmi oshib boradi. Miya tug'ilish va maktabgacha ta'lim muassasalari o'rtasida taxminan to'rt barobar ko'payadi. Bolalar o'rgangan va yangi tajribaga ega bo'lganlari sababli, miyaning ba'zi tarmoqlari mustahkamlanib, boshqa ulanishlar kesiladi.
postnatal yoki tugilishdan keyingi taraqqiyotni davrlari:
1. Chaqoloqlik davr - 1-10 kun. 2. Ko‘krak emish davri - 10 kundan - 1 yilgacha. 3. Erta bolalik davri - 1 yoshdan - 3 yoshgacha. 4. Birinchi bolalik davri - 4 yoshdan - 7 yoshgacha. 5. Ikkinchi bolalik davri - 8-12 yoshgacha (o‘g‘il bolalarda), 8-11 yoshgacha (qizlarda). 6. 0 ‘smirlik davri - 13-16 yoshgacha (o‘g‘il bolalarda), 12-15 yoshgacha (qizlarda). 7. Balog‘atga yetilish davri - 17-21 yosh (o‘g‘il bolalarda), 16-20 yosh (qizlarda). 8. Yetilgan davr (1-bosqichi) 22-35 (erkaklarda), 21-35 (ayollarda); (2-bosqichi) 36-60 (erkaklarda) 36-55 (ayollarda). 9. Keksalik davri - 61-74 yosh (erkaklar), 56-74 yosh (ayollar). 10. Qarilik davri - 75-90 yosh (erkaklar va ayollar). 11. Uzoq yashovchilar - 90 yosh va undan yuqori.
3.Skeletning umumiy tuzilishi.
4.Suyaklarning tarkibi va xillari.
5.Bosh suyagi. Umurtqa pog’onasi. Ko’krak qafasi.
6.Qo’l-oyoq skleti.
7.Muskul tizimi. Muskul xossalari
8.Nerv tizimining ahamiyati.
9.Nerv tizimining umumiy tuzilishi.
10.Refleks nerv tizimining asosiy faoliyati sifatida. Reflektor yoyi.
Nerv sistemasining faoliyati reflektor tarzida amalga oshadi. Ichki va tashqi muhit ta ’sirlariga markaziy nerv sistemasi orqali qaytariladigan javob reaksiyasi refleks deb ataladi. Tashqi ta ’sirlar eng avvalo o 'ta sezgir periferik nerv uchlari - retseptorlar orqali qabul qilinadi. Nerv sistemasi tashqi ta’sir natijasida faol holatga kelib, qo'zg'alishni javob qaytaruvchi organga o'tkazadi. Refleksning yuzaga chiqishida qo'zg'alish o'tadigan yo'l refleks yoyi deyiladi. Qo'zg'alishning o'tishi va refleks hosil bo'lishi uchun reflektor yoy butun bo'lishi kerak. Refleks yoy retseptor, markazga intiluvchi nerv, ya’ni afferent nerv, nerv markazi (orqa va bosh miya), markazdan qochuvchi nerv, ya’ni efferent nerv va ish bajaruvchi organ yoki effektor organdan tashkil topgan.
Retseptorlar joylashishiga qarab tashqi - ekstroretseptorlar va ichki interretseptorlarga bo'linadi
Ekstroretseptorlarga teri, k o 'z, quloq, hid bilish, ta ’m bilish organlarida joylashgan retseptorlar kiradi, ular turli xildagi tashqi ta’sirni qabul qiladi.
Interretseptorlar esa ichki organlarda joylashgan, ular organizmning o'zida hosil bo'ladigan ta ’sirni qabul qiladi. Prioprioretseptorlar muskullar, paylar va b o 'g 'im lard a joylashgan retseptorlardir.
11.Nerv markazlari va ularning xossalari.
12.Markaziy nerv tizimi.
13.Orqa miya. Bosh miya.
Yangi tug’ilgan bola bosh miyasining vazni 340-400 g bo'lib, tana vaznining 1,8-1,9 qismini (katta odamda esa 1,40 qismini) tashkil etadi. 1 yoshda bosh miya vazni 800 g, 7 yoshda 1250 g, 15 yoshda 1350 g, 18 yoshda 1380 g, katta odamlarda 1400 g ga teng. Bolaning bosh miyasi 7 yoshgacha tez o’sadi. Bosh miyaning o'sishi 20-30 yoshlarga borib to'xtaydi. 1-2 yoshda bosh miya orqa miyaga nisbatan ancha tez o'sadi, so’ng orqa miyaning o'sishi tezlashadi.
Bosh miya ham orqa miya kabi oq va kulrang moddalardan tashkil topgan. Bosh miyaning kulrang moddasi turli xil neyronlardan iborat. Bosh miyada 14 mlrd. nerv hujayrasi bor. Bundan tashqari, bosh miyaning 60-90% ni neyrogliya hujayralari tashkil etadi. Neyrogliya hujayralari himoya qiluvchi va tutib turuvchi tayanch to'qim a hisoblanadi.