Қўқон дпи. Илмий хабарлар

Цуцон ДПИ. Илмий хабарлар
PHYSALIS ALKEKENGI VA PHYSALIS ANGULATA O‘SIMLIKLARI BIOLOGIK TAVSIFI VA
FIZIOLOGIK FAOLLIGI
V.U. Xo‘jayev
kimyo fanlari doktori, professor
I.L.Xikm atullayev
tayanch doktarant, Qo‘qon DPI
Annotatsiya. O‘zbekistonda farmatsevtika sanoatimiz uchun xom ashyo manbalarini kengaytirish 
va shu bilan ichki daromadimizni oshirish uchun o'simlik turlarini tadqiq etishni kuchaytirish zarur. Shuning 
uchun ushbu maqolada Physalis angulata va Physalis alkekengi o‘simliklari biologik tavsifi va fiziologik 
faolligi to‘g’risidagi nazariy ma’lumotlar umumlashtirilgan.
Аннотация. 
В 
Узбекистане 
для 
расширения 
источников 
сырья 
для 
нашей 
фармацевтической 
промышленности 
и 
соответственно, 
увеличения 
внутреннего дохода, 
необходимо усилить изучение видов растений. Поэтому в статье обобщены теоретические данные
о биологических характеристиках и физиологической активности растений Physalis angulata и 
Physalis alkekengi.
A nnotation. In Uzbekistan, it is necessary to expand the sources of raw materials for our 
pharmaceutical industry and thus strengthen the study of plant species to increase our domestic income. 
Therefore, this article summarizes the theoretical data on the biological characteristics and physiological 
activity of Physalis angulata and Physalis alkekengi plants.
Kalit so'zlar: Flavonoid, steroid, alkaloid, bakteriya, saraton hujayralari, Physalis minima.
Ключевые слова: Флавоноид, стероид, алкалоид, бактерия, раковые клетки, Physalis
minima.
Key w ord: Flavonoid, steroid, alkaloid, bacterial, cancer cells, Physalis minima.
Turli xil kasalliklarni davolashda tabiiy mahsulotlardan foydalanish ba'zi kasalliklarni davolashda 
qo'llaniladigan tasdiqlangan biologik faolligi bo'lgan dorivor o'simliklarning ko'pligi tufayli ortdi. An'anaviy 
tibbiyotda ishlatiladigan dorivor o'simliklar qishloq aholisi uchun juda qulay va an'anaviy tibbiyot zamonaviy 
dori-darmonlarga qaraganda ancha arzonga tushadi. O'simliklarning dorivor xususiyatlari odatda tanin, 
flavonoid, alkaloid va saponin kabi ba'zi fitokimyoviy moddalarning mavjudligiga bog'liq bo'lib, ular ba'zida 
bioaktiv bo'lib, ayrim o'simliklarning dorivor xususiyati uchun javobgardir. Odatda o'simliklar tarkibida faol 
komponentlar mavjud bo'lib, ular bioaktiv bo'lib xizmat qiladi va fitokimyoviy moddalar deb nomlanadi. 
Fitokimyoviy moddalar o'simlik hujayralarini ultrabinafsha nurlanish, ifloslanish va qurg'oqchilik kabi 
xavflardan himoya qiluvchi o'simlik kimyoviy moddalaridir. Fitokimyoviy vositalar odamlarga zarar 
yetkazmasdan kasalliklarni davolaydi, shuning uchun ularni «zararsiz dori-darmonlaD> deb ham hisoblash 
mumkin.
Physalis mevalari tanaga zarur vitamin va minerallarning haqiqiy manbaidir. Physalisning foydali 
va uning inson salomatligiga zarari o'tgan asrning 20-yillari o'rtalarida o'rganila boshlandi. Rus Akademigi 
N.I.Vavilov fizalis Rossiyaning iqlim sharoitida o'sishi uchun juda yaxshi deb hisoblardi va oziq-ovqat 
sanoati ehtiyojlari uchun ushbu ekinni keng miqyosda yetishtirishni taklif qildi. Pnevmaniya bilan og’rigan 
odamlarga Physalis ixocarpa va Physalis peruviana mevalari damlamasini ichish tavsiya etiladi. Physalis 
uglevodlarning oddiy shakarlarga bo'linishini sekinlashtirishi ilmiy jihatdan isbotlangan. Bu, shubhasiz, 
diabetga chalingan odamlar uchun nihoyatda foydali bo'ladi. Bunday holda, quritilgan mevalardan 
foydalanish kerak. Physalis tarkibida kuchli antioksidant-likopen mavjud bo'lib, u saraton o'smalarining 
rivojlanishiga to'sqinlik qiladi.
Physalis turkumi Solanaceae oilasiga mansub bo‘lib, bir yoki ko‘p yillik o‘simliklardan iborat 120 ga 
yaqin o‘simlik turini o‘z ichiga oladi [3, C.1059]. Vatani Amerika qit'asi hisoblanadi, ammo hozirda butun 
dunyo bo'ylab tropik va subtropik mintaqalarda keng tarqalgan. Physalis chiroyli va g'ayrioddiy o'simlik 
xisoblanadi. Physalis-yunoncha so‘z bo‘lib qabariq degan manoni bildirib, mevasi shishirilgan 
ko‘zachasimon shaklda bo‘ladi. Physalis mevalari qobig'ida oz miqdordagi alkaloid mavjud. Agar haddan 
tashqari ko‘p ishlatilsa, ular zaharlanishga olib keladi. O‘zbekistonda Physalis turkumga oid bir necha 
turlarni uchratish mumkin.
Physalis angulata - burchakli paq-paq. Peru, Amazonkada mullaca nomi bilan tanilgan. 
O‘simlik 1700 yilda Hindistonning tropik qismida, 1788 yilda esa Avstraliyada aniqlangan. Hozir u tropik, 
subtropik va iliq mo'tadil mintaqalarda keng tarqalgan. Gretsiyada 2001 yil qayd etilgan bo‘lib, 2009 yilga 
kelib u yozgi ekinlar (makkajo'xori, paxta va soya) orasida keng tarqaldi va bosqinchi o‘simlik sifatida unga 
qarshi kurash boshlandi. Physalis angulata bir yillik o‘t o‘simlik. Barglari keng nashtarsimon, cho‘ziq- 
tuxumsimon, uchi o‘tkirlashgan. O‘simlik gullashdan oldin 80-100 sm gacha o'sishi mumkin, ammo 25-30 
sm bo'lganida o‘sish bilan birga gullash va changlanish boshlanadi. Gullari sarg’ich, mayda, diametri 7-8 
mm qo'ng'iroq shaklida, lekin asosiy o'ziga xos xususiyati mevaning gul kosachasi bo'lib, u mevani qoplash 
uchun kattalashadi va chiroq kabi pastga osilib turadi. Avgust-oktyabr oylarida gullab, urug’laydi. 
Mevasining diametri 10-15 mm. Har bir meva sarg'ish marvaridga o'xshash chiroq shaklidagi fonarga
journal.kspi.uz 
2020/№1
79

---