ҚЎҚон давлат педагогика институти тасвирий фаолиятга ўргатиш методикаси модули бўйича

Айлана, квадрат, тўғри тўртбурчак ичига нақш чизишда шаклларнинг ритмик жойлаштиришда қўлланадиган композицион қобилиятни ривожлантириш.

Ранг қобилиятини ривожлантириш, контраст рангларни мос ҳолда ишлатишни ўргатиш.

Нақшнинг оддий элементларини чизишга ўргатиш.

Мўйқаламдан фойдаланишнинг техник кўникмаларини ривожлантириш (қоғозда енгил юрғизиш, нуқталар қўйиш, чизиқлар чизаётганда мўйқаламнинг бутун усти билан чизиш).

Аввал болалар мўйқалам билан тўғри чизиқларни чизишни ва уларни орасига нуқталар қўйиши, рангларни кетма-кет алмаштириб чизишни ўргатадилар. Ундан ташқари болалар, думалоқ ва айлана шаклларни чизишга ўрганадилар.

Катта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва
вазифалари. Беш ёшдаги болалар учун декоратив расмда анча мураккаброқ топширикларни бериш мумкин. Чунки бу ёшда болаларнинг эстетик ҳиссиётларининг ривожланиш даражаси анча юқоридир. Болаларга куйидагиларни ўргатиш зарур:

• 
  Қоғоз шаклига ёки ҳажмли предметга нисбатан нақшни симметрик жойлаштириш;
  
• 
  Нақшда турли хил тўғри, доирасимон чизиқлардан, шакллардан ҳамда ўсимлик элементларидан фойдаланиш;
  
• 
  Асос (фон)га нисбатан рангларнинг чиройли мослашувини топиш;
  
• 
  Мўйқаламдан маҳорат билан фойдаланиш (учи билан чизиш, бошчаси
  

билан тўлиқ чизиш, мўйқаламни турли йўналишда ҳаракатлантира олиш). Бошланғич машғулотларда ўрта гуруҳда ҳосил қилинган малакалар мустаҳкамланади. Улар
қуйидагилардан иборат: турли шаклларда мўйқалам ёрдамида тўғри чизиқ чизиш, ботириб олиш усули билан чизиш, нуқталар
чизиш. Бу - ўрта гуруҳ материалини оддийгина қайтариш эмас. Болаларнинг ихтиёрига бир неча хил ранглар ҳамда нақшда бир-бирига мослашадиган элементларнинг турли ҳажмлари ҳавола қилинади. Йилнинг бошида болаларга доира ичида нақшни чизишнинг янгича усули ўргатилади, яъни марказ ҳамда концентрик айлана бўйлаб симметрик элементлар чизилади. Доира ва квадратдан ташқари нақшни тузиш учун болаларга-овал, учбурчак, розета
(тўпбарггул шаклидаги безак), олтибурчак каби шакллар берилади.
Катта гуруҳда композицион усул сифатида элементларни навбат билан алмашиб чизиш принципидан
фойдаланилади; бундай усул нақшни янада декоративлаштиради. Навбат билан алмашиб чизишда нақш ўз ичига турли хил шаклдаги ва рангдаги 2-3 хил элементни олиши мумкин. Нақшнинг безак элементи сифатида болалар турли чизиқ шаклларидан (энли ва энсиз чизиқлар, ботириб олиб чизиш, нуқталар, доирачалар, айланалар чизиш) ва мураккаброқ бўлган - ўсимлик шакллари (барглар, мевалар, гуллар) дан фойдаланишни ўрганадилар. Бундай ўсимлик шаклидаги элементларни бир неча марта қайтариб чизиш болалар учун анча мураккаблик қилади. Болаларга яна мўйқаламдан фойдаланишнинг янгича усули кўрсатиб берилади, яъни қоғозга мўйқаламни ён томони билан ботириб олиш усулидир. Бундай ботириб олиш натижасида ҳосил бўладиган босмалар барг шаклида бўлади ва улардан гулларнинг, баргларнинг нақшини чизишда фойдаланиш мумкин. (мўйқаламнинг рақамини инобатга олган ҳолда: № 3, № 5, № 6.)
Катта гуруҳда болалар рангли фонга мослаштирган ҳолда турли ранглар жилосидан фойдаланишни ўрганадилар. Декоратив расмда мазмунли расмга нисбатан фоннинг ранги жуда ҳам турли хил бўлиши мумкин. Ёрқин рангларнинг мослашувидан ташқари, болалар рангларнинг чиройини маълум бир ранглар мажмуи (гамма) да (кўк, ҳаво ранг, оқ, қизил, олов ранг, сариқ ва ҳоказолар) кўришни ўрганадилар.
Болалар бир хил рангдаги, сидирға нақшларни ҳис қилиш лаёқатига эгалар. Масалан: қор парчасининг нақши, турнинг жимжимадор нақши. Катта гуруҳда болаларни ҳажмли буюмларда нақшларни ҳосил қилишга ўргатилади. Бундай расм чизишнинг мураккаблиги шундаки, нақш композициясини
кузатиш қийин, негаки чизувчи уни қисман кўра олади ва нақш элементларининг шакли буюмнинг юзаси қавариқлигидан озмунча ўзгаради. Масалан: кўзани ёки бирор ўйинчоқни безатиш. Шунинг учун болаларга нақш билан безаш учун бериладиган ҳажмли буюмлар содда шаклга эга бўлиши керак.
Масалан: Ҳамро буви ўйинчоқлари намунаси асосида лойдан ясалган - қушлар, отлар. Ҳамро буви ўйинчоқларининг нақши содда ва ритмикдир - турли кенгликдаги тўғри ва тўлқинсимон чизиқлар билан нуқталарнинг, доирачаларнинг, халқачаларнинг мослашувидан иборат. Бу орнаментлар ранги жиҳатдан оқ фоннинг бир неча асосий ёрқин ранглар билан оддий контраст (кескин) мослашувини беради.
Болаларни қуйидаги вазифаларга ўргатиш керак.
- Варақнинг шаклига мос қилиб нақшни
симметрик чизиш.