On davlat pedagogika instituti bektoshev otabek qodiraliyevich ingliz tili nazariy grammatikasi

Tarixiy grammatika o‘z navbatida diaxronik va sinxronik grammatikaga bo‘linadi. 1) Tarixiy - diaxronik grammatika so‘zlarning shaklini, tarkibini va so‘z turkumlarini hamda grammatik kategoriyalarning asrlar mobaynidagi o‘zgarish va mavjud bo‘lgan qoidalarini o‘rganadi. Til tarixidan bizga ma’lumki, ingliz tili uch davrga bo‘linadi: eski, o‘rta va yangi. Ammo, ba’zi olimlar yangi ingliz tili davrining o‘zini yana ikkiga, ya’ni yangi va eng yangi davrlarga ajratadi.
2) Tarixiy - sinxronik grammatika ma’lum davrni olib, o‘sha davrdagi grammatik hodisalarni ajratib o‘rganadi. Masalan, qadimgi ingliz tilida rod va to‘rt xil kelishik kabilar vaqt o‘tishi bilan yo‘qolib ketgan. O‘rta va yangi davr mahsuli esa perfekt, davomli aspekt, nisbat kabi analitik shakllar paydo bo‘lgan. Bunday grammatik hodisalarni o‘rganuvchi fan tarixiy grammatika deb ataladi.
Qiyosiy grammatika ikki xil tip tizimini bir-biri bilam taqqoslash bilan shug‘ullanadi va u o‘z navbatida tarixiy - qiyosiy grammatika va tipologik qiyosiy grammatikaga bo‘linadi.
1)Tarixiy qiyosiy grammatika qardosh tillarning grammatik shakllari tarixiy - qiyosiy metod asosida bir-biri bilan taqqoslanib o‘rganiladi. Ayniqsa XIX asrda u juda rivojlandi va asosan, hind-evropa tillaridagi grammatik, fonetik, leksik o‘xshashliklarni topish. tillarning asosi bo‘lmish «bobo» tillarni aniqlash bilan shug‘ullandi. Tillar tizimidagi o‘zaro o‘xshashlik tomonlarini topish katta rol o‘ynaydi. Masalan, brat - birodar - brother.
2) Q i yo s i y t i p o l o g i k g r a m m a t i k a ning asosiy ish ob’ekti qardosh va noqardosh tillar tizimi bilan shug‘ullanishdan iborat va bu grammatika ular orasidagi allomorflik va izomorflik xususiyatlarni aniqlashga xizmat qiladi. Qiyosiy tipologik jihatdan kategoriyalarni yaratishda mazmun planidan ifoda planiga ko‘chadi, ya’ni tushuncha kategoriyasida ularning ifodalanishida grammatik shakllarni inventarizatsiya qiladi. Masalan, ko‘plik kategoriyasini inventarizatsiya yoki sanab o‘tadigan bo‘lsak, bu kategoriya faqat otlarga tegishli emasligini ko‘rishimiz mumkin. Grammatik ko‘plik kategoriyasi fe’lga ham, sifatga ham, olmoshlarga ham taaluqlidir.
Tilshunoslikning xuddi shy jabhasida faol tadqiqot ishlari olib borgan o‘zbek olimlaridan J.Bo‘ronov va A.Abduazizov kabi tipolog olimlarni sanab o‘tishimiz mumkin.