On davlat pedagogika instituti bektoshev otabek qodiraliyevich ingliz tili nazariy grammatikasi

So‘z ya s a l i sh i grammatika va leksikologiya orasidagi aloqalar butunlay oydindashtirilgan deya olmaymiz. Bu to‘g‘rida turlicha fikrlarning guvohi bo‘lamiz: 1) so‘z yasalishi leksikologiyaning bir qismi, 2) so‘z yasalishi qisman bo‘lsa ham grammatika masalasi, 3) so‘z yasalishi grammatika va leksikologiya orasidagi maxsus sohadir. Bu muammo nafaqat ingliz, balki umumiy tilshunoslikka tegishlidir. B.Ilishning fikricha so‘z yasalishining asosiy xususiyati leksikologiyaga tegishlidir.
So‘z yasalishi ingliz tilida ham boshqa tillardagi kabi affikslar ya’ni, prefiks va suffikslar yordamida yasaladi (teach-teacher; write-rewrite). Umuman olganda, so‘z yasovchi affikslar mahsuldor (productive) va mahsuldor bo‘lmagan (unproductive) turlarga ajratiladi.
Ingliz tilida boshqa tillardan farqli ravishda konversiya usuli orqali so‘z yasalishi keng tarqalgan. Odatda bu hodisa gapdagi so‘zning o‘rniga, vazifasiga, leksik - grammatik ma’nosiga qarab aniqlanadi. Ko‘pincha otlarning fe’llashishi, fe’llarning otlashishi sifatlarning otlashishi hamda fe’llashish hollari uchraydi. Masalan:
answer - to answer; water - to water; native - native; smoke - to smoke; better - to better;
Grammatik shakl va grammatik ma’no tushunchalari o‘zaro ajralmas hodisalardir, ya’ni grammatik shakl bor joyda albatta, grammatik ma’no mavjud bo‘ladi. Grammatik ma’no juda mavhum va umumiy hodisadir, shu sababli ham u bir so‘zga emas, butun bir so‘zlar sinfiga tegishli bo‘ladi.
Grammatik kategoriya o‘ndan ortiq grammatik ma’no va shakllarning qo‘shilishidan hosil bo‘ladi.
Grammatik ma’no grammatik shakllarga asoslanadi va grammatik shakllar sintetik, analitik hamda suppletiv usullar yordamida yasaladi.
Analitizm. Morfologiyadagi grammatik kategoriyalarni ifodalashda foydalaniladigan shakl yasovchi unsurlarni analitik shakl deymiz. (Masalan, zamon shakllarining yasalishi: is+V+ing; have+RII ...). Ushbu xodisada ba’zi grammatik kategoriyalar o‘zining leksik ma’nosiga ega bo‘lmagan boshqa so‘zlar yordamida ifodalanadi.
Masalan: is invited; has finished; does not go; shall / will come;