Omon-qo’ton g’or makonining 1947 yildagi o’rganilish tarixi

III. 1. Omon-Qo’tonda amalga oshirilgan keyingi arxeologik tadqiqotlar

Omon-Qo’tonning tosh buyumlari kolleksiyasi 200 ta buyumdan oshiqroq va ular kremniy, kremniylashgan oxaktosh, diorit hamda kvarsitlardan ishlangan. Nukleuslari asosan boshlang’ich ishlanish bosqichida qoldirilgan, ammo, yorqin gardishsimon o’zaklar ham uchraydi. Plastinasimon yo’nilg’ilar kamroqni tashkil qiladi va tom ma’nodagi plastinalar yo’q. Uchirindilar va ularning siniqlari ko’pchilikni tashkil qiladi. Uchirindilarning bir qismi retushlangan. Oddiy qirralari bo’rtib chiqqan qirg’ichlar ham mavjud. Yodgorlikda mavjudligini D.N. Lev, R.X. Suleymanov va N.X. Toshkenboyev ta’kidlagan bargsimon shaklli qurollar tasodifiy xarakterga ega. Shuningdek, to’plamda paykonlar, qirg’ichchalar va tosh bigizlar mavjudligi e’tirof etiladi. Biroq, ushbu qurollar rasmlari bironta nashrda uchramaydi.

R.X. Sulaymonov va N.X. Toshkenboyevlaring hisoblashicha, Omon-Qo’tonning tosh inventari Qo’tirbuloqnikiga o’xshash²⁶. M. Gaborining fikricha, aksincha, bu industriya mustyedan avvalgi arxaik davrlarga oid va O’rta Osiyo yodgorliklari orasida begonaroq ko’rinadi. Aftidan, tadqiqotchini Omon-Qo’tonda mavjud bo’lgan bargsimon qurollarning bo’lagini eslatuvchi qurolning borligi yodgorlikga analogiyalarni hududiy jihatdan olis Markaziy Yevropaning riss-vyurm davri industriyalari orasidan izlash kerak degan fikrga olib kelgandir²⁷. Z. A. Abramova, D.N. Levdan keyin, Omon-Qo’tonning materiallarini Teshik Toshnikiga yaqin deb hisoblaydi²⁸ [Abramova, 1984, s. 149]. Kolleksiyani ko’rib chiqqanimizdan so’ng, Omon-Qo’tonning industriyasini kvars xom ashyosining ko’pligi arxaiklashtirib yuborishini kuzatamiz. Bu holat va yorqin forma beruvchi buyumlarning kam sonliligi uni qandaydir taqqoslashni qiyinlashtiradi. Ammo, bir narsani ma’lum ishonch bilan aytish mumkinki, bitta tosh buyumga 80 ta hayvon suyaklari qoldiqlari to’g’ri keladigan Omon-Qo’ton g’ori ovchilar lageri vazifasini o’tagan²⁹. G’or hajmining kichikligi ham ushbu fikrning to’g’riligini isbotlaydi.

Omon-Qo’tonda turli geolog mutaxassislar (P.P. Kostenko, A.A. Yuryev, S.A. Nesmeyanov) olib borgan tadqiqotlar, yodgorlik faunasining tahlili singari g’orning madaniy qatlamlari yoshini bir xilda aniqlash imkonini bermaydi. Aytilgan fikrlardan shu narsa ma’lumki, g’ordagi madaniy yotqiziqlar yoki o’rta pleystosenning oxirida yoki so’ngi pleystosenning boshlarida shakllangan.