Омон м ухтор ш ерлок холмс

К А Л А В А Н И Н Г УЧИ
(М улла Ш амсуддин билан кутилмаган мулоҳот)
-
Хуш кўрдик, тақсир. Ассалому алайкум, - деди 
терговчи муллани кўчада, эш ик олдида учратиб.
- Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳ... Н амози бомдодни 
ўки б келавердим, бўтам. М аъзур тутасиз.
-
Гапингиздан, мени анча кутибсиз-да, - деди 
терговчи.
- Зи ён и йўк, бўтам. Идора қулф лоқли км и ?
- Ҳа, леки н менда калит бор, тақсир, ҳозир очамиз... 
Қани, марҳамат!
- Кам булманг... Элдан бурун хизм атга келганингиздан, 
сиз ҳам бизга монанд саҳархез экансиз. Бу кўп маъқул иш, 
бўтам. Боракаллоҳ. Кунингиз бобарака бўлади.
-
Айтганингиз келсин... М ана бу ю м ш оқ курсига 
ўтира қолинг, - таклиф қилди терговчи. - Хуш, тинчликми 
узи?
- Тинчлик, бутам.
- М енга кўчада бир оз хаёлингиз париш он бўлиб 
кўринди.
- Ўзи шундоқ, бўтам.
- Н ега? Бирон воқеа рўй бердими ? 
- сўради
терговчи.
- Йўқ. О хират яқин, бўтам. Бу кексалик.
- Хўп, 
мақсадга 
кўчайлик, 
тақсир. 
Бирон 
ran 
эсладингизми?
- Қ айси тўгрида ?
- Ҳалиги йигит? - эслатди терговчи.
- Йўқ, мен уни кўп эсламадим, бўтам. Фақат, 
қабристондан бўлак, бир дўконда ҳам кўрган эканман.
- Қ анақа дўконда?
- Бозордаги 
дўконда. 
М айфуруш ... 
Кеча-кундуз 
ўйлаган билан бош қа арзийдирган ҳеч гап хаёлимга 
келмади. Ш у боисдан, сизга аввалдан у тўгрида бекор 
сўзлаб, гуноҳ қилмадимми, деб қаноат ўрнига, билъакс, ўн 
беш кундан буён ўз-ўзимдан норизо бўлмоқдаман. М енга 
бу борада амри маъруфдан амри вож ибга ўтмоқнинг ўзи, 
албатта, номуносиб эди.
-
Демак, сиз менга, қисқаси, яхш и билмас эканман, 
гапириш им зарур эмасди, демоқчисиз, шундайми ? -
мулланинг сўзига аниқлик киритди терговчи.
99

---

- Шундай, бўтам. У йигит қабристонда мўйсафидга кўз 
тикмоқдан бўлак менга бирон айб зоҳир этмаган. Мен буни 
таъкидлаш им лозим. Зероки, ^идан ш икоят айлаб, унинг 
қисматига зомин бўлмоқдан, охиратда ж авоб бермоқдан 
қўрқаман.
- Хўп, майли, лекин сиз ҳар ҳолда саҳардан менинг 
ҳузуримга ф ақат буни айтиш учунгина келмаган бўлсангиз 
керак? Ёки ш унинг учунгина келдингизми, тақсир?
-
Йўқ. 
М ен 
авваламбор, 
Раҳимжон 
борасида... 
М енинг сўзим — сўз. Раҳимжонга, унинг зулм и дан кўз 
юмиб, ш аф қат истайман. Ҳеч қандай талабим, ҳеч қандай 
даъвоим йўқ.
-
С из буни менга ўтган гал айтгансиз. М ен кейин 
қогозга белгилаб ҳам қўйганман, - деди терговчи.
Гап бошқа, бўгам... Бизнинг бир замонлар падари 
бузрукворим из сипоҳи бўлган. Бошга дубул
1
а қўндириб, 
қилич тақиб юрган. Алқисса, падари бузруквор, биринчи 
ж аҳон муҳорабасида Туркистондан жўнаб, биз y^iyn беному 
ниш он қолган. На мен, на биродарларимга қиблагоҳдан 
бирон-бир м ерос теккан! Л окин йиллар кечиб, биз 
м аш аққат билан улгайганимиздан кейин, кунлардан бир 
кун, менга падари бузруквордан байогоҳ ҳам мерос, ҳам 
ёдгорлик насиб этди: мен уйдаги арзим ас аш ёларни кўздан 
кечира туриб, қўлимга қиблагоҳга тааллуқли бир дудам а 
тушди. Бу воқеанинг айни ҳақиқат эканига, истасангиз, 
менинг биродарларим, улар ҳаёт, бири — этикдўз, бири — 
сартарош , бажонидил шаҳодат бериш ади. М ен у яроқнинг 
баҳосини билмадим, балки, кўп қиммат ҳам, кўп арзон 
ҳам эмасдир, баҳарнав, менга ҳам мерос, ҳам ёдгорлик 
тариқасинда, ҳар қандоқ хазинадан устун кўриниб, ази з 
ва мукаррам бўлмишдир. Алқисса, мен бу яроқни ёнимда 
сақлаб ю рмоққа одат қилган эдим. Локин бултур моҳи 
қурбонда бир куни таҳорат пайти гофил бўлиб, кимдир 
дудамани гилофдан сугуриб, • қандоқ ў
1
'ирлаб кетганини 
англамай қолдим...
-
С из дудамани Раҳимжон олган, деб ўй лаяпсизм и? 
- сўради терговчи.
-
Худди шундай.
-
Нимага асосланиб бундай деяпсиз?
-
Қабристонда бош қалар билан йиллар бадалида 
нони-туз бўлганмиз. Улар бу йўсин ҳунар кўрсатмоққа ҳеч 
в ақ тс аъ й билдиришмаган. Бундан бўлак, эгнимдаги чакмон
100
/

---

устида дудамани олдин ҳам қолдирганман, биров менга, 
эгнингизга ка ран г, тақсир, деб эслатса эслатган-у, кўзлари 
мўлтираб, м енинг хотири париш онлигимдан нотинчланиб 
ю рмаган. М ен воқеа р
5
^й берган соатда Раҳимжоннинг 
қўлини тутганим ёхуд унинг қўлида дудамани кўрганим 
йўқ. Л окин бу ишда, баҳарнав, ундан гумондорман.
-
Раҳимж оннинг ўзига ундан ш унақа гумонингиз 
борлигини айтмаганмисиз?
-
Айтганман. Локин бўйнига қўёлмаганман... Мабодо 
сиз бу’йнига қўйсангиз, ўлгунимча дуои ж онингизни 
қилардим. Бу тонгла ш у ниятда ҳузурингизга келдим.
-
Демак, сиз Раҳимжондан дудамани олиб, с и зга 
қайтариб бериш имни сўраяпсиз, шундайми?
-
Шундай, бўтам. Бош қа даъвоим йўқ!
-
С из 
бирон 
ерда 
5
чиа 
дудамани 
кўрсангиз, 
танийсизм и?
-
Ш убҳасиз... Бир мен эмас, икки биродарим, 
қабристондаги 
дўстлар 
ҳам, 
таниб, 
бунга 
ш аҳодат 
бериш лари муқаррар.
-
Ун да, тўхтанг-чи... *х;озир... М асалан, мана бу ўша 
дудама эмасми? - тортмадан Ж ам и л келтирган дудамани 
олиб, мулла га кўрсатди терговчи.
-
М енга беринг-чи, бўтам... ўша! Мен, бу ҳамон 
Раҳимж оннинг қўлида, бирон қабр орасига яш ирган, деб 
ўйлагандим. Унинг бундог одати йўқ эмас. С из ундан олиб 
қўйганингизни билмагандим... ёки, сиз га Раҳимж оннинг 
ўзи топш ирдими? Мен англамаяпман.
М ен ҳозирча сизга буни айтмайман. Ф ақат бир 
гапни айтишим мумкин, - деди терговчи. - С изнинг ўз 
манф аатингизни ўйлаб, одамларнинг кун дали к турмушдаГи 
қилмиш -қидирмиш ларидан аксар кўз ю миш ингиз, жиддий 
муносабатда бўлиш ўрнига, ўзингизча, ҳаммани, мўмин, 
деб кечи ри б ю равериш ингиз ҳаётда баъзан кутилмаган 
кўнгилсиз ишларга олиб келади.
- Билмадим, бўгам. М аъзур тутасиз. Худо шоҳид, 
ҳаммамиз ҳам осий бандалармиз... Баҳарнав, бу яроқни 
энди менга қайтармоқнинг имкони йўқми, бўтам?
- Йўқ, бу менга ҳозирча керак, тақсир.
101

---

интиқом