Olzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

5-jadvalning davomi
1971-1974
Neft shoki
Aksiya narxlarining tushishi - 69,3%
1975-1976 Funt-sterling inqirozi Aksiya narxlarining tushishi - 19,1%
1980-1982
M.Tetcheming
iqtisodiy inqilobi
Aksiya narxlarining tushishi - 11,4%
2000-2002
Axborot texnolo­
giyalari bo‘yicha
kompaniyalar inqirozi
Aksiya narxlarining tushishi - 24,8%
2007
Aktivlar sekyuritizat-
siyasi va ipotekaning
«qizib ketishi»
Aksiya narxlarining tushishi - 23,4%
2007-2009
Moliya bozorining
«qizib ketishi»
Aksiya narxlarining tushishi -42,2%
Yillar
Sabablari
Oqibatlari
Osiyo mamlakatlari (Avstraliya, Gonkong, Yaponiya, Janubiy Koreya,
Malayziya, Indoneziya, Tailand)
1997-1999
Valyuta bozorlaridagi
speku-lyativ hujumlar,
valyuta va aksiya
bozorida ikki tomon-
lama o‘yin, offshor
treyding
Bank-moliya tizimining qulashi,
kapitalning chiqib ketishi, iqtisodiy
pasayish va h.k.
Turkiya Respublikasi
1994
Qimmatli qog‘ozlar
bozori va valyuta
inqirozining birga-
likdagi davlat qarzi
inqirozi ga ta’siri
Narxlaming keskin oshirilib,
muziatilishi, korporativ sektorga
alohida soliq, davlat xarajatlarini
qisqartirish, hukumat qarz
maj buriyatl ari n ing restrukturizats i ya
qilinishi
2000-2002
Valyuta va bank
inqirozi
(moliyaviy inqiroz)
Iqtisodiy pasayish, milliy valyu-
taning qadrsizlanishi, inflyatsiyaning
oshishi, kapitalning chiqib ketishi,
byudjet defitsiti
Janubiy Afrika Respublikasi
1998
Obligatsiya bozori
inqiro-zining valyuta
inqirozini keltirib
chiqarishi
Obligatsiya va milliy valyuta
kurslarining tushushi
69

---

5-jadvalning davom't
Braziliya
1998
Rossiyadagi tizimli
inqi-rozning valyuta
inqirozini keltirib
chiqarishi
Kapital chiqib ketishi, milliy
valyutaning devalvatsiyasi, oltin
zahiralarining
kamayishi
Yillar
Sabablari
Oqibatlari
Argentina
2000-2002
Tizimli moliyaviy
inqiroz (valyuta, bank,
fond bozori, davlat
qarzlari)
Kapitalning chetga chiqib ketishi,
aksiya va obligatsiyalar bozorining
sinishi, daromad va xarajatlaming
kamayishi, davlat xarajatlarining
ortishi
R ossiya Federatsiyasi
1998
Tizimli inqiroz va
defolit
Moliya-bank tizimi qulashi
0 'zbekiston Respublikasi
2008-2009
Jahon moliyaviy
inqirozi
Iqtisodiyotni antiinqiroziy
rivojlantirish siyosati
amalga
oshirilmoqda
M oliyav iy inqiroz - bu m oliyaviy nobarqarorlilik davri b o ‘lib,
uning davom ida ijtim oiy keskinlik, siy o siy risklar rivojlanishi, iqti­
sod iy pasayish va vaqtinchalik inqiroziy hodisalar ustidan nazoratni
y o ‘qotilishi yuzaga keladi. Shu bilan bir vaqtda jam iyatning kelajak-
dagi ijtim oiy-iqtisodiy va siy o siy rivojlanishiga asos solinadigan
davrdir.
R etsessiya - bu iqtisodiy yuksalishning ch o ‘qqi nuqtasidan
keyingi faza b o ‘lib, u ishlab chiqarishni, iqtisodiyotda o ‘sish
sur’atlarini, birja indekslarining om m aviy pasayishi hamda ishsizlik
darajasining oshishini xarakterlaydi.
M oliyaviy inqirozni oldindan k o ‘ra bilish va oldini olish - bu
davlatning iqtisodiyotni barqaror rivojlanishi va ja m g ‘armalari
(avloddan avlodga aholi aktivlari) uchun sharoitlar yaratish b o ‘yicha
faoliyatidagi en g m uhim vazifasi hisoblanadi.
B ugungi kunning eng dolzarb m uam m osi - bu 200 8-yild a bosh-
langan jah on m oliyaviy inqirozi, uning ta’siri va salbiy oqibatlari,
70

---

yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yoiiarini izlashdan iborat 
(Islom Karimov).
Prezident asarida jahon moliyaviy inqirozi qanday oqibatlarga 
olib kelishi mumkinligi aniq ko‘rsatib berilgan, bizning vazifamiz 
ulami chuqur o‘rgangan holda 0 ‘zbekistonda barcha salbiy 
oqibatlami bartaraf etish ustida faol ishlashdan iboratdir.
Birinchidan, moliya-bank tizimidagi inqiroz jarayonlari deyarli 
butun dunyoni qamrab olayotgani, retsessiya va iqtisodiy pasayish- 
ning muqarrarligi, investitsiyaviy faollik koiamining cheklanishi, 
talab va xalqaro savdo hajmining kamayishi, shuningdek, jahonning 
ko‘plab mamlakatlariga ta’sir ko‘rsatadigan jiddiy ijtimoiy talofatlar 
sodir bo‘lishi mumkinligi o‘z tasdig‘ini topmoqda.
Ikkinchidan, avj olib borayotgan global moliyaviy inqiroz jahon 
moliya-bank tizimida jiddiy nuqsonlar mavjudligi va ushbu tizimni 
tubdan isloh qilish zarurligini ko‘rsatdi. Ayni vaqtda bu inqiroz 
asosan o‘z korporativ manfaatlarini ko‘zlab ish yuritib kelgan, kre­
dit va qimmatli qog‘ozlar bozorlarida turli spekulyativ amaliyot- 
larga berilib ketgan banklar faoliyati ustidan yetarli darajada nazorat 
yo‘qligini ham tasdiqladi.
Uchinchidan, moliyaviy-iqtisodiy inqirozning har qaysi davlat- 
dagi miqyosi, koiam i va oqibatlari qanday boiishi ko‘p jihatdan bir 
qancha omillardan kelib chiqadi. Ya’ni, bu avvalo, ana shu davlat- 
ning moliya-valyuta tizimi nechogii mustahkam ekaniga, milliy 
kredit institutlarining qay darajada kapitallashuvi va likvidligi, 
ularning chet el va korporativ bank tuzilmalariga qanchalik qaram 
ekanligi, shuningdek, oltin-valyuta zahirasining hajmi, xorijiy 
kreditlami qaytarish qobiliyati, va pirovard natijada mamlakat 
iqtisodiyotining barqarorligi, diversifikatsiya va raqobatga bar- 
doshlik darajasiga bogiiq.
To‘rtinchidan, jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez 
chiqish, uning oqibatlarini yengillashtirish ko‘p jihatdan har qaysi 
davlat doirasida va umuman, dunyo hamjamiyati miqyosida qabul 
qilinayotgan chora-tadbirlarning qanchalik samaradorligiga, ular­
ning bir-biri bilan uyg‘unligiga bogiiq.
71

---