taraqqiy topgan davlatlaming ish tajribalari va ular erishgan
yutuqlariga asoslangan fikrlar ham o‘z ifodasini topgan.
Prezidentimiz I.A. Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozi, 0 ‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning y oilari va
choralari» nomli asarlarida va Mamlakatimizni modemizatsiya
qilish va yangilashni izchil davom ettirish - davr talabi, 2008-yilda
mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009-
yilga moijallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘na-
lishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi
hamda 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi
va Senatining 2010-yil 27-yanvarda bo‘lib o'tgan qo‘shma
majlisidagi «Mamlakatimizni modemizatsiya
qilish va kuchli
fuqarolik jamiyati barpo etish - ustuvor maqsadi-mizdir» va 2009-
yilning asosiy yakunlari va 2010-yilda 0 ‘zbekistonni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga
bagishlangan Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 29-yanvarda bo iib
o‘tgan majlisidagi «Asosiy vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va
xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» nomli ma’ruzalarida
keltirilgan ilmiy va amaliy m aium otlar jismoniy tarbiya va sport
sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan mutaxassislar uchun ham nazariy,
ham uslubiy jihatdan nihoyatda zarur deb bilamiz.
Inqiroz - kutilmagan darajada jamiyatning barcha jabhalariga
zarar- keltiradigan va yangicha faoliyat yuritishga undaydigan
siyosiy,
ijtimoiy, iqtisodiy voqelikdir.
Prezidentimiz Islom Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozi, 0 ‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning y oilari va
choralari»ni o‘zida aks ettirgan asarini hamda jahon miqyosidagi
olim va mutaxassislarning fikrlarini o'rganishning dolzarbligi aynan
muhim masala ekanligini his qilgan holda, biz iqtisodiyotimizning,
ayniqsa, jismoniy tarbiya va sport sohasi rivojining kelajakdagi aniq
istiqbol rejalarini tuzish, ulami amalga
oshirishda muhim omil
ekanligini, undan jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda unumli
foydalanish mumkin ekanligiga ishonch hosil qilib turibmiz.
Qayd etilgan inqiroz sabablari har bir davlatning iqtisodiy
rivojini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi, ularning oqibatlari
iqtisodiy ko‘rsatkichlaming o ‘sishi yoki pasayishida namoyon
boiadi. Shuning uchun biz, jismoniy tarbiya
va sport vakillari har
66
doim iqtisodiyotimizning rivojlanishidan manfaatdor ekanligimizni
yashirmaymiz, Prezidentimizning barcha tashabbuslarini qoilab-
quvvatlaymiz va o ‘z hissamizni qo‘shishga harakat qilamiz. Biz
ushbu xayrli ishdagi o ‘z hissamizni birinchi navbatda yaxshi bilim
olishda va jismonan, aqlan barkamol avlod boiib yetishishda deb
bilamiz.
Jahon iqtisodiy inqirozi eng masshtabii boiib,
barcha mamla-
katlarga birdek tarqaldi va u mutaxassislar prognoziga ko‘ra 2010
va undan keyingi yillarda ham davom etadi. Hozirda jahon moliya
viy inqirozining mohiyati, kelib chiqish sabablari va oqibatlarini
chuqur o ‘rganish, undan to‘g‘ri xulosa chiqarish, ayniqsa,
0 ‘zbekiston sharoitida mahalliy xususiyatlami inobatga olgan holda
ish yuritish eng dolzarb muammolardan hisoblanadi. Haqiqatdan
ham, jahon moliyaviy inqirozining har xil davrdagi,
har yerdagi
kelib chiqish sabablari va oqibatlariga e’tibor qiladigan boisak,
turli
davlatlarda u o ‘ziga xos xususiyatlarga va mohiyatga ega ekanligini
ko‘rishimiz mumkin. 1919-yiIdan hozirgi kungacha boigan davmi
ko‘radigan boisak, ushbu jarayon deyarli uzluksiz ravishda turli
mamlakatlarda takrorlanib kelgan.
Jahon moliyaviy inqirozining asosiy davrlari, sabablari va
oqibatlarini 5-jadvaldan ko‘rishimiz mumkin.
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablarini umumlash-
tiradigan boisak, u quyidagilardan iborat boiadi: 1. Kredit va
qimmatbaho qog‘ozlar bozorlarida o ‘z manfaatlarini ko‘zlab turli
spekulyativ amaliyotlarga berilib ketgan banklar faoliyati ustidan
yetarli darajada nazorat yo‘qligi. 2. Banklar likvidliligi, ya’ni to io v
qobiliyatining zaifligi bilan bogiiq muammoning keskinlashuvi.
3. Kredit bozoridagi tanglik, sodda qilib aytganda pul mablag4-
larining yetishmasligi. 4. Moliya-bank tizimidagi inqiroz jarayonlari
deyarli butun dunyoni qamrab olayotgani,
retsessiya va iqtisodiy
pasayishning muqarrarligi.
Iqtisodiy inqiroz - bu iqtisodiyotning davriy tebranishlaridagi
o‘zgarish b o iib , ular tovar va xizmatlarga boigan yalpi talab va
yalpi taklif o ‘rtasidagi nomutanosiblik, makroiqtisodiy muvoza-
natning buzilishi oqibatida vujudga keladi.
67
