Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo’limi Fizika kafedrasi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………

Download 2,46 Mb. bet 3/26 Sana 23.01.2022 Hajmi 2,46 Mb. #404387

KIRISH

Fan va texnika asosidagi sanoat ishlab chiqarishning rivojlanishi sifat jihatdan yangi materiallarni ishlab chiqarish va yangi zamonaviy texnologik jarayonlarni yaratilishiga qat’iy bog’langandir. Hozirgi zamon rivojlangan texnologiyalar bilan birgalikda teng yurishlik uchun ishlab chiqarish tizimlarini yangilash yoki modernizatsiya qilish lozim bo’ladi. Ishlab chiqarish tizimlarini modernizatsiya qilish natijasida birinchi navbatda ishlab chiqarilayotgan maxsulotni tez, sifatli, jahon bozori talablariga to’la qonli javob bera oladigan va albatta ishlab chiqarishning asosiy ko’rsatkichlaridan, ishlab chiqarishda xavfsizlikni ta’minlash, bajariladigan ishda vaqt sarfini kamaytirish, tan narxni pasaytirishga xizmat qiladi.

Ma’lumki, lazer nuri ta’sirida yarimo‘tkazgichning kristall panjarasida turli o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin. Bu o‘z navbatida materialning elektrofizik va optik hususiyatlarini o‘zgarishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda lazer nurida toblash texnologiyasi yordamida quyosh fotoenergetikasi uchun eng istiqbolli bo‘lgan yupqa qatlamli polikristal kremniy qatlamlari olinadi [5]. Shuningdek, bunday texnologiya yupqa qatlamlar tranzistorlar, suyuq kristalli displeylar va sensorlar yaratishda, qaytakristallashgan amorf va nanokristal kremniy qatlamlarini olishda qo‘llanladi [6-8]. Bundan tashqari, monokristal kremniy zamonaviy elektronikada eng ko‘p qo‘llaniladigan materialdir. Monokristal kremniy negiziga qurilgan har qanday asbobning samarali ishlashi asosiy materialning xususiyatlariga, ayniqsa, uning sirtining sifatiga bog‘liqdir. Sirtning sifati esa, o‘z navbatida uning silliqligi, sirt kristall struturasining takomili va sirtning fiziko-ximik tozalik darajasi bilan aniqlanadi. Sirtning silliqligi sirtga berilgan texnologik ishlovlar natijasida shakllanadi. Sirtga berilgan turli texnologik ishlovlar – mexanik, kimyoviy, termik, mayda zarrachalar bilan ishlov berish kremniy sirtining turlicha turlicha modifikatsiyalanishiga olib keladi.

Mamlakatimizda ham bu sohaning tadqiqot ishlariga alohida e’tibor berilib, O’zFA Issiqlik fizikasi bo’limi “Lazerlar fizikasi” instituti, Elektronika, Yadro fizikasi institutlarida, O’zMU, TATU, TDTU va ADUlarida ilmiy tadqiqotlar olib boriladi va mutaxassislar tayyorlanadi.

Ko‘plab zamonaviy materiallarga ishlov berish texnologiyalarida lazer nurlaridan foydalaniladi. Bunday texnologiyalarga lazerli legirlash, toblash, qatlamlar o‘stirish va h.k. lar kiradi. Mikronlar darajasidagi aniqlik bilan mahalliy sohalarga ta’sir qila olish, qizdirish tezligining kattaligi, lazer nurining ko‘chirishning qulayligi kabilar lazer nuri yordamida materialni modifikatsiyalash usuliga qiziqishni kengaytirib bormoqda. Ma’lumki, tashqi energiya oqimining (lazer nuri yoki zarralar oqimi) qattiq jism sirtiga ta’siri tufayli sirtda tuzilmaviy va morfologik o‘zgarishlar yuz beradi. Bunday tuzilmaviy o‘zgarishlar va qattiq jism modifikatsiyasini o‘rganish zamonaviy fizikaning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Bunday tadqiqotlarning natijasi materiallarning nur ta’siriga turg‘unligi, optoelektron asboblarning lazer nurlari va boshqa nurlanishlar ta’siri ostidagi ekspluatatsiyasi uchun katta amaliy ahamiyatga molikdir. Materiallar modifikatsiyasini maqsadli o‘zgartirish metodlarida lazer nurining materialga ta’sirini, sirt xususiyatlarini batafsil o‘rganish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.