Oliy va o'rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

4-rasm:Mahsulotishlabchiqarishvasotishuchunqilindignxarajatlar.¹⁰

Tovarlarnisotishbilanshug‘ullanuvchifirmalardahamtovarlarnixaridqilish uchun va sotish bilan bog‘liq operatsion faoliyat bo‘yicha xarajatlar yuzagakeladi.

5-rasm:Operatsionfaoliyatelementlari.¹¹

―Moliyaviynatijalarto‘g‘risida‖gihisobotdaxarajatlarniaksettiruvchi dastlabki ko‘rsatkich bu sotilganmaxsulotlar (tovarlar va xizmatlar, bajarilganishlar) tannarxi bo‘lib, bu ko‘rsatkich sotilgan maxsulot (tovarlar va xizmatlar,bajarilganishlar)uchunishlabchiqaruvchitomondanqilinganxarajatlarnibildiradi.
Shujumladan―Moliyaviynatijalarto‘grisida‖gihisobotdadaromadlarniaks ettirishningdastlabkiko‘rsatkichibumahsulotyokitovarlarsotishdan,xizmatlar
ko‘rsatish va ishlarni bajarishdan yalpi tushumlardir. Hisobotning bu ko‘rsatkichimahsulotsotishdanyalpitushumidantovarlarningqaytrilishivaxarajatlargaberilgan chegirmalarni ayirib tashlash orqali aniqlanadi. Daromadlar ta‘rifiga mosravishdabusatirorqaliasosiyfaoliyat natijasidaolingantushumaksettiriladi.
Mahsulot sotishdan olingan yalpi tushumso‘mmasidan sotilgan maxsulottannarxi so‘mmasini chegirib tashlasa, maxsulot sotishdan yalpi foyda yoki yalpizararko‘rsatkichikelibchiqibmahsulotniuniishlabchiqarishuchunketganxarajatlarga nisbatan yuqoriroq narxda sotishi shart bo‘ladi. Olingan yalpi foydahisobiga korxonaning operatsion xarajatlari ham, qoplanishi hisobga olinishi kerak.Shunihisobgaolganxoldahisobotdaasosiyfaoliyatdanfoydanianiqlashuchun
mahsulotsotishdanyalpitushumso‘mmasidanoperatsionxarajatlarolibtashlanadi. Operatsion xarajatlar tarkibiga mahsulot sotish bilan bog‘liq xarajarlar,mamuriyva boshqa operatsionxarajatlarkiritiladi.
Operatsionfaoliyatvamoliyaviyfaoliyatnatijalariyig‘indisixo‘jalikyurituvchisubektlarumumxo‘jlikfaoliyatidanolinganfoydayokizararko‘rsatkichi sifatida aksettiriladi.
Operatsion faoliyatdan olingan daromadlar korxonaning ustavida belgilanganasosiyfaoliyatidanolingandaromadlartushuniladi.―Mahsulot(ishxizmat)larni ishlabchiqarishvasotishxarajatlaritartibihamdamolyaviynatejalarnishakillantirishtarkibito‘g‘risida‖giNizomgamuvofiqkorxonalarningasosiyfaoliyatidanolingandaromadlari,o‘znavbatida,quydagiguruhlargaajratiladi:
Asosiybo‘lmagan faoliyatdan olingan daromadlar degandabevositaasosiy bo‘lmagan faoliyat turlaridan olingan daromadlartushuniladi. Bundaydaromadlar Nizomga muvofiq moliyaviyfaoliyatdanolingandaromadlarvafavqulotdadaromadlarga bo‘linadi.
Moliyaviyfaoliyatdanolingandaromadlardegandaqimmatliqog‘ozlar,kiredetvaqarzlarniberishdan,valutaoperatsiyalaridanolingandaromadlartushuniladi.Bulargadividentlar,royalty,foizlarvaijobiykursfarqlariko‘rinishidagidaromadlar kiradi.
Favquloddadaromadlardegandayuzberishixarakterigaegabo‘lmagan,kutilmagan tasodifiy xodisalardan olingan daromadlar tushuniladi. Bularga davlatqonunlariningo‘zgarishi,tabiiyofatlar,revolyutsiono‘zgarishlarnatijasidavujudgakeladigan daromadlar kiradi.

2.