Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Pomidorlarning o‘sishiga rux mikroelementining ta’siri rux berilmagan, B- rux bilan to‘la 
ta’minlangan, V-gullashning boshlanishida rux berilgan

---

44 
Triptofan aminokislotaning hosil bo‘lishida ishtirok etadi va shu orqali oqsillarning va 
fitogormon-indolil sirka kislotaning sintezida ham ishtirok etadi. O‘simliklarni rux bilan oziqlantirish 
auksinlarning to‘qimalarda ko‘payishiga va o‘sishning faollashishiga olib keladi. 
Rux yetmaganda o‘simliklarda, ayniqsa fosfor almashinuv jarayoni zararlanadi (36-rasm). 
O‘simliklar o‘sishdan to‘xtaydi, barglarda xloroz boshlanadi, hosil tugish izdan chiqadi, fotosintez 
jarayoni pasayadi. Rux juda kam bo‘lgan yerlarda sitrus o‘simliklarining kasallanishi aniqlangan(limon, 
mandarin). Bunda issiq xonalarda yetishtirilayotgan sitrus mevalarida dog‘lar hosil buladi. Mevali 
daraxtlarda barglar maydalashadi. Pomidorda barg va barg bandlari buralishi kuzatiladi. Shunday kasallik 
ro‘y bergan vaqtda tuproq ozroq rux tuzlari solish tavsiya etiladi. Har bir gektar yerga 6-10 kg ruxni 
(ZnSO
4
.7N
2
O dan past konsentratsiyali eritma tayyorlab) o‘simliklarga purkash tavsiya etiladi. 
Bor. 
O‘zbekistondagi bo‘z tuproqlarda umumiy miqdori 31-35 kg/mg atrofida bo‘lib, 
o‘zlashtiriladigan qismi 0,3-1,2 mg/kg ga teng. O‘simliklarda o‘rtacha 0,0001 yoki 0,1 mg/kg quruq 
massa hisobida bor bo‘ladi. Bor ayniqsa o‘simlik gullarida, hujayra po‘stida to‘planadi. Ko‘p fiziologik 
jarayonlarga ta’sir etadi. Bor gul changlarining unishini va chang naylarining o‘sishini tezlashtiradi. 
Gullar, mevalar sonini ko‘paytiradi. Uglevodlar, oqsillar va nuklein kislotalarning almashinuviga ta’sir 
etadi. 
37-rasm. 
Bor mikroelementining fiziologik ahamiyati. Bor yetishmasligi natijasida: A-sabzi 
barglarining zararlanishi, B-kartoshka bargining zararlanishi, V-galla boshoqlarining zararlanishi. 
Bor juda ko‘p o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishi uchun zarur element hisoblanadi. Ayniqsa 
zig‘ir, rangli karam, qand lavlagi, sabzi, kartoshka va kupchilik gallasimon o‘simliklari bor bo‘lmagan 
ozuqali sharoitda tez zararlanadi va qurib qoladi 80-rasm). Umuman ikki pallali o‘simliklar borni bir 
pallalilarga nisbatan ko‘proq talab etadi. 
Bor yetmaganda reproduktiv organlarning shakllanishi changlanish va meva tugunlarining hosil 
bo‘lish jarayonlari izdan chiqadi. O‘sish konusi birinchi navbatda nobud bo‘ladi.Professor 
M.Y.Shkolnikning ko‘rsatishicha bor elementi fermentlar tarkibiga kirmaydi. Uning ta’siri spetsifik 
xarakterga ega. U fenollar almashinuvida ishtirok etadi. Ikki pallalilar to‘qimalarida bor yetmagan 
taqdirda fenollar va auksinlar ko‘p to‘planishi aniqlangan. Bu esa nuklein kislotalari va oqsillarning 
sintezini izdan chiqaradi. Fenollar juda ko‘p to‘planganda tonoplastning o‘tkazuvchanligi kuchayadi. 
Natijada polifenollar vakuoladan sitoplazmaga chiqadi va polifenoloksidaza fermenti ishtirokida 
xinonlargacha oksidlanadi. Xinonlar esa o‘simlikni zaharlaydi. O‘sish konuslari o‘la boshlaydi.O‘g‘it 
sifatida bor kislotasini (N3VO3) ishlatish mumkin. Uning tarkibida 17% bor bo‘ladi. Borli 
chiqindilardan foydalanish ham yaxshi natija beradi.