Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

«Olti»ga dirijorlik sxemasi.
Olti hissali dirijorlik sxemasi oltita aniq hissalardan tashkil topgan. Bulardan birinchisi va to’rtinchisi hissalar nisbatan kuchli hissa hisoblanib, yelkadan butun qo’l bilan dirijorlik qilinadi. Qolgan hissalar nisbatan kuchsiz hissa hisoblanib, qo’lning bilak va panja qismlari bilan ko’rsatiladi.
Olti hissali dirijorlik sxemasi to’rt hissali dirijorlik sxemasiga asoslangan bo’lib, birinchi va to’rtinchi hissalari ikkilantirilib dirijorlik qilinadi.


Oltiga (juda tez va o’rtacha tez sur’atlarda) quyidagi ko’rinishlarda olib boriladi.

Oltiga (juda og’ir va o’rtacha og’ir sur’atlarda) quyidagi ko’rinishlarda olib boriladi.

Olti hissali dirijorlik sxemasi tez sur’atda 6/8 o’lchovida ikkiga dirijorlik qilinadi. Bu sxemada qo’lning pastga harakatlanishiga birinchi, ikkinchi, va uchinchi hissalar tushsa, yuqoriga harakatlanishiga to’rtinchi, beshinchi va oltinchi hissalar tushadi. O’rta Osiyo xalq qo’shiqlarida (O’zbek, Tojik, Turkman, Qoraqalpoq, Ozarbayjon, Eron) bunday o’lchovdagi asarlar(kuylar, qo’shiqlar) juda ko’p uchraydi. Ayniqsa raqs xarakteridagi sho’x qo’shiqlar, yallalar, laparlar, aytishuvlar, bunga yaqqol misol bo’la oladi.
Olti hissali dirijorlik sxemasining yana bir ko’rinishi uch hissali dirijorlik sxemasiga asoslanib, har biri ikki hissadan iborat bo’lgan uchta guruxdan tashkil topadi. Bunda uch chorakli sxemaning har bir hissasi ikkilantirilib dirijorlik qilinadi. 6/8 o’lchovi

1-mashq: Bu mashqda har ikkala qo’llarda ham bir xil ritmik shakl berilgan. Ya’ni har ikkala qo’llarda ham har bir taktda oltitadan sakkiztalik notalar berilgan. Yuqorida aytab o’tganimizdek, qo’lning pastga harakatlanishiga 1-2-3-sakkiztaliklar, yuqoriga harakatlanishiga 4-5-6- sakkiztaliklar tushadi. Shuni ta’kidlash lozimkim, bu mashq turli dinamikada, turli sur’atlarda va turli xarakterlarda (Legato, stakkato) bajarilsa, talaba uchun yana ham ko’proq ko’nikma olish uchun imkoniyat yaraladi. Masalan: gammaning boshidan oxirigacha P-(piano) da yoki f-(forte)da. Gammaning boshida PP-(pianissimo) bilan boshlab yuqoriga yurishda tovushni tobora kuchaytirib ff-(fortissimo)ga etkazib, yana qaytishda tovushni tobora pasaytirib pp-(pionissimo)ga etkazib tamomlanadi. Qo’llarda dinamikani yanaham mukammal his qilish uchun birinchi takt f-(forte) da ikkinchi takt P-(piano)da va uchunchi takt yana f-(forte)da va hokozo dirijorlik qilinsa kat a samara beradi.