Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Farg’ona politexnika institute

Boshqarish strukturalarining tashkiliy turlari

Boshqarishning quyidagi asosiy tashkiliy strukturalari mavjud:

• 
  Chiziqli struktura;
  
• 
  Chiziqli-shtabli struktura;
  
• 
  Funktsional struktura;
  
• 
  Chiziqli-funktsional struktura;
  
• 
  Dasturli-maqsadli struktura;
  
• 
  Har bir strukturada rasmiy va norasmiy aloqalar mavjud. Rasmiy aloqalar, avvalo vertikal aloqalardir. Ular rahbarlik va bo’sunish turlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi.
  

Agar rahbarlik to’laqonli bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir barcha masalalarga daxldor bo’lsa, bunday aloqa chiziqli rasmiy aloqa deb ataladi.
Agar rahbarlik cheklangan bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir o’zining masalalariga daxldor bo’lsa, bunday aloqa funktsional vazifaviy rasmiy aloqa deb ataladi.
Organlar o’rtasidagi vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham mavjud bo’lib, ular muvofiqlashtirish, uyg’unlashtirish va hamkorlik qilish tarzidagi aloqalardir.
11. Xomashyo va mahsulot ni saqlash, xaridorga sotish, xamda yetkazib berish ishlarini bayoni.

Mazkur Nizom “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq qayta ishlashga berilgan xomashyo bilan bog‘liq operatsiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibini belgilaydi.

Mazkur Nizom budjet va sug‘urta tashkilotlari, banklar va boshqa kredit tashkilotlaridan tashqari barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar — yuridik shaxslarga (keyingi o‘rinlarda — tashkilot deb yuritiladi) qo‘llaniladi.
1. Mazkur Nizomda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:
buyurtmachi — daval xomashyosini sanoat asosida qayta ishlashga berayotgan tashkilot;
qayta ishlovchi — daval xomashyosini sanoat asosida qayta ishlashga qabul qiluvchi va qayta ishlashdan olingan mahsulotni kelgusida buyurtmachiga qaytarib beruvchi tashkilot;
daval xomashyosi — daval xomashyosini qayta ishlash to‘g‘risida tuzilgan shartnomaga muvofiq, buyurtmachiga qayta ishlashdan olingan mahsulotni qaytarib berish sharti bilan sanoat asosida qayta ishlash uchun boshqa shaxsga — qayta ishlovchiga berilgan va buyurtmachiga tegishli bo‘lgan xomashyo va materiallar.
2. Mazkur Nizom pudrat shartnomalarining alohida turlari (maishiy pudrat, qurilish pudrati, loyihalash yoki qidiruv ishlari pudrati, ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati) hamda birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish uchun oddiy shirkat shartnomasi bilan bog‘liq operatsiyalarni hisobga olishga qo‘llanilmaydi.
3. Qishloq xo‘jaligi va boshqa tashkilotlarga, shuningdek jismoniy shaxslarga donni qayta ishlash yuzasidan ko‘rsatiladigan xizmatlar bo‘yicha dastlabki hisob (hujjatlarni rasmiylashtirish) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006-yil 25-maydagi 95-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Don va don mahsulotlarini qabul qilish, saqlash, ichki tashish, qayta ishlash va sotishning dastlabki hisobini yuritish va rasmiylashtirish tartibi to‘g‘risidagi nizom”ga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 22-son, 191-modda) muvofiq amalga oshiriladi.
4. Buyurtmachida va qayta ishlovchida tuziladigan boshlang‘ich hujjatlarning majburiy rekvizitlari, ularni tuzish, qabul qilish, saqlash tartibi, shuningdek hujjatlar aylanuvini amalga oshirish tartibi “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 14-moddasiga va Buxgalteriya hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanuvi to‘g‘risidagi nizomga (ro‘yxat raqami 1297, 2004-yil 14-yanvar) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-yil, 1-2-son, 24-modda) muvofiq tartibga solinadi.
5. Xom ashyo va materiallarning xarid qilish qiymati O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standarti (4-sonli BHMS) “Tovar-moddiy zaxiralari”da (ro‘yxat raqami 1595, 2006-yil 17-iyul) (O‘zbekiston
6. Daval xomashyosi qayta ishlovchiga berilganda uning qiymati balansdan hisobdan chiqarilmaydi, balki 1070 “Chetga qayta ishlash uchun berilgan
materiallar” schyotida boshqa tegishli materiallarni hisobga oluvchi schyotlarda (1000) hisobga olingan qiymati bo‘yicha hisobga olinadi.
7. Daval xomashyosini qayta ishlash bo‘yicha bajarilgan ishlar bevosita qayta ishlash natijasida olingan mahsulotlar hisobga olinadigan schyotlarning debetiga olib boriladi va agar qayta ishlashdan olingan mahsulot bevosita: