Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

MOLYAR REFRAKSIYA

Ko‘zga ko‘rinuvchan yorug‘lik chastotalarida 10¹⁵ Gs ( ^ = 450 – 750 nm) faqat elektron qutblanish ρ_el kuzatiladi. Bu qutblanish ham qutbsiz, ham qutbli modlekulalar uchun  ni hisoblashga imkoniyat beradi.
Molekulaning refrasiyasi alohida ionlar, atomlar yoki molekulaga kiruvchi bog‘lar refraksiyalarning yig‘indisiga taxminan teng bo‘lishi tajribada ko‘rsatilgan. Refraksiyaning bu xossasini (additivligi) elektronlarning molekuladagi siljish (refraksiya asosan shunday siljish bilan belgilanadi), atom gruppalarining qanday molekulalar tarkibiga kirishidan deyarli bog‘lanmaganligi bilan tushuntirsa bo‘ladi. Bundan tashqari, elektronlarning siljishi haroratning o‘zgarishiga va agregat holatiga ham deyarli bog‘liq emas. Shuning uchun

refraksiyaning refraksiyalari additivligi alohida atomlar, ionlar yoki bog‘larning refraksiyalari yordamida molekulaning refraksiyasini taxminiy hisoblashga va ularning tuzilishli haqidagi masalani hal qilishga imkon beradi.
Bir xil empirik formulaga ega bo‘lgan, lekin turli tuzilishli moddada refraksiya farq qilishini quyidagi jadval ko‘rsatadi:

Modda	Empirik formula	Struktura formulasi	Atom va gruppalar refrakцiyalarning Summasi	Hisoblab topilgan refraksiya
Aцeton	^C3^H6^O	^CH3^COCH3	(3.2,418+6.1,100)+ 2,211	16,065
Allil spirti	^C3^H6^O	^CH2^=CH-CH2^OH	3.2,418+6.1,1)+1,525+1,733	17,112
Propilamin	^C3^H9^N	^CH3^-CH2^-CH2^-NH2	(3.2,418+9.1,1)+2,322	19,476
Trimetilamin	^C3^H9^N	^(CH3^)3^N	(3.2,418+9.1,1)+2,840	19,994

Demak, olingan moddaning refrakцiyasini tajribada aniqlab va uni hisoblangan refrakцiya bilan taqqoslab, bu modda qanday tuzilishga ega ekanligini topish mumkin.

Qutbsiz moddalarning sindirish ko‘rsatichi chastotaga kam bog‘langan va shuning uchun (6) tenglama hamma chastotalarda to‘g‘ridir. Masalan, benzol
sindirish ko‘rsatkichning kvadrati ^{n2  2,29} ( to‘lqin uzunligi 589,3 nm) bo‘lgan
holda, ^ =2,27 ga teng. Shuning uchun refrakцiyani taxminiy aniqlash uchun ko‘zga ko‘rinuvchan nurlar spektridagi sindirish ko‘rsatkichida foydalansa bo‘ladi. Aniq o‘lchashlarda Koshi tenglamasi bo‘yicha ekstrapolyaцiya qilish lozim.
n_  n_   / ² ,

Bu erda ⁿ_
- to‘lqin uzunligi ^ bo‘lgandagi sindirish ko‘rsatkichi;

  empirik koeffinsiyet.
Qutbli moddalarda ^{  n2.} Suv uchun ^{n2  1,78} (589,3 nm
to‘lqin uzunligida), ^ esa 78 ga teng. Bundan tashqari bu holda Koshi tenglamasi

bo‘yicha
ⁿ_ ni bevosita ekstrapolyaцiya qilib bo‘lmaydi, chunki qutbli

moddalarning sindirish ko‘rsatkichi chastotadan ko‘pincha anomal ravishda o‘zgaradi.
Ammo odatda bshnday ekstrapolyaцiya qilish uchun zarurat yo‘qdir, chunki qutbli va qutbsiz moddalarning sindirish ko‘rsatkichini bitta to‘lqin uzunligidagi ko‘zga ko‘rinuvchi ёrug‘likda o‘lchaganda refrakцiyaning asosiy

xossasi – uning additivligi – saqlanib qoladi. Natriyning sariq chizg‘i standart deb qabul qilingan

(D bilan belgilanadi, to‘lqin uzunligi
_D  589,
nm). Ma’lumotnomalarda

hamma raqamlar xuddi shu to‘lqin uzunligi uchun keltirilgan.
Shunday qilib, molyar refrakцiyani (sm³/ mol) hisoblash uchun (7)

tenglamadan foydalaniladi, bunda n
o‘rniga n_D
qo‘yilgan:

_ ⁿ² D ^{ 1} _ ^M _


(7)

R
^{D n2} D ^{ 2 p}
Odatda D indeksini turshirib, (7) tenglama (6) ko‘rinishida ёziladi.
Amalda ko‘proq solishtirma refrakцiya r (sm³/g), ya’ni 1 g moddaning refrakцiyasi qo‘llaniladi:
n²  1 1

^{r } n²  2 ^ p
(7)

Molyar refrakцiya kabi, aralashmalarning solishtirma refrakцiyasi ham additivdir: aralashmaning refrakцiyasi shu aralashmani tashkil qilgan moddalarning solishtirma refrakцiyalari summasining moddaning massa qismiga ko‘paytmasiga teng. Bundan ko‘pincha eritmalarning konцentraцiyalarini aniqlashda foydalaniladi.

Suyuqlikning solishtirma (molyar) refraksiyasini o‘lchash

Solishtirma (molyar) refraksiyani aniqlash uchun tekshirilayotgan moddalarning zichligini va sindirish ko‘rsatkichini topish

1. 
   rasm. Piknometr. 2-rasm Nurning shisha (A) – suyuqlik
   

(B) chegara sirtida sinishi.

4.