Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

XMine, Multi-Coin, AroMine, BiteMiner
va 
Bit-Lite
larni 
kiritish mumkin. 
Bularda ham foydalanuvchu daromadi miqdorini 
ko’paytirish uchun o’z shaxsiy pullariga hisoblash quvvatlari sotib olishi ham 
mumkin. Agarda foydalanuvchi puldor bo’lsa, u kriptovalyutalar mayningi 
uchun biror bir sifatli dastur sotib olishi va solo-mayningni amalga oshirishi 
mumkin.
5.
 
An’anaviy to’lov tizimlari va kriptovalyutalar 
An’anaviy to’lov instrumentlari bo’lgan mamlakatlar valyutalari bilan 
bo’ladigan internet tarmog’i orqali mamlakatlararo to’lovlarda bir qancha 
o’ziga xos muammolar mavjud edi. Bular jumlasiga quyidagilarni kiritishimiz 
mumkin: 

---

44 

To’lovlarni amalga oshirishda albatta banklar tomonidan belgilangan 
yuqori komission haqni to’lash; 

Tomonlarning to’liq rekvizitlarini (manzili, hisob raqami, ismi-sharifi va 
boshqalar) o’zaro oldi-sotti qilayotgan shaxslardan tashqari, albatta 
uchinchi tomonga (bankka) ma’lum bo’lishi; 

To’lovlarni markazlashgan holda qaysidir tashkilotlar tomonidan 
boshqarilishi; 

Ayrim holatlarda to’lovlar amalga oshirilgach, bekor qilish ham 
mumkinligi tufayli sotuvchi ham ishoch hosil qilishi uchun ko’proq 
ma’lumotlar so’rash kerak bo’ladi. 
Yuqorida keltirilgan barcha kamchiliklarni hal qila oladigan bir tizim 
sifatida ilk kriptovalyutalardan biri bo’lgan bitkoin paydo bo’ldi. Bitkoin 
2009 yil 3 yanvarda o’zini Satoshi Nakamoto deb atagan shaxs tomonidan 
yaratilgan va 2008 yil 31 oktyabrida «
Birkoin – electron to’lovlarga mos 
raqamli tizim
» 
(«Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System»
) deb 
nomlangan maqolada ommaviy e’lon qilingan. Ushbu bitkoin valyutasi 
ishonchga emas, balki kriptografik kodlash tizimiga asoslangan va o’zaro 
hech qanday vositachilarsiz (
bank yoki boshqa moliyaviy instrumentlarsiz
) 
to’lovlarni bevosita ishtirokchilar orasida amalga oshirilishini ta’minlovchi 
to’lov tizimi valyutasidir. Bunda nazorat qiluvchi organlarsiz, tangalarning 
haqiqiyligini murakkab matematik algoritmlar asosida tasdiqlanadigan tizim 
amal qilgan xolda ishtirokchilarning har biri ushbu tangalarni emissiya qilishi 
ham mumkin. Bitkoinning o’ziga xos jihatlari sifatida quyidagilarni 
ko’rsatishimiz mumkin: 

Markazlashmagan tizim – bunda har bir ishtirokchi teng huquq va 
imkoniyatlarga ega; 

Hisob-kitoblarning to’liq saffofligi – har bir ishtirokchi barcha 
tranzaktsiyalarni ko’rishi mumkin; 

Nazoratning yo’qligi – hech bir davlat yoki tashkilot tizim ichidagi 
operatsiyalarni nazorat qila olmaydi; 

---

45 

Sirlilik – tizim ishtirokchilar haqidagi ma’lumotlarni tasdiqlanishini 
so’ramaydi; 

Kriptotangalarni emissiya qilish cheklangan – jami 21 million BTC 
(bitkoin tangasi) chiqariladi; 

Balans ikki yoqlama yozuv asosida bo’lmaydi, balki barcha 
tranzaktsiyalar xronologik tartibda barcha ishtirokchilarda ko’rinadi; 

Kriptovalyutalar inflyatsiyaga uchramaydi. Qiymati esa bozordagi talab 
va taklifga qarab o’zgaradi; 

Yuridik (huquqiy) jihatdan kriptovalyutalarning ishlatilishi uchun hech 
qanday asos mavjud emas; 

Bitkoin va u bilan bog’liq operatsiyalarning amalga oshirilishi uchun 
faqatgina internet tarmog’iga ulangan ishtirokchilarning mavjud bo’lishi 
kifoya. 
Kriptovalyutalar bilan ishlash jarayoni qaysidir ma’noda oldindan mavjud 
torrent tizimida ishlovchi ishtirokchilarning o’zaro fayllar almashinuviga 
ham o’xshab ketadi. Faqat bu tizimda fayllar o’rnida maxsus kriptografik 
kodlar xeshlangan xolda