Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

O‘yin jarayonida yuklamani taqsimlash 
Harakatli o‘yini har bir o‘yin qatnashchisini imkoniyatini hisobga olish juda 
qiyin,  shuningdek  uni  shu  vaqtdagi  jismoniy  xolatini  ham.  Shuning  uchun 
birdaniga xaddan tashqari mushakni taranglashtirishni tavsiya qilinishda, chunki u 
tez charchab qolishni keltirib chiqaradi nafas olishni sekinlashtirishni talab qiladi.  
Buning  uchun  optimal  yuklamani  taminlash  shart.  Yuklamani  intensiv  tez 

---

173 
borishni dam olish bilan almashtirib borish kerak. 
O‘yini o‘tkazishga kirishishdan oldin, bolalarni kayfiyatini va oldingi o‘tgan 
faoliyati  harkatini  hisobga  olish  zarur.  Agarda  o‘yin  katta  jismaoniy  yoki  aqliy 
zo‘riqishdan  keyin  o‘tkazilsa  (sinfda  nazorat  ishdan  keyin  yoki  dalada  ishlash) 
katta  zo‘riqishni  talab  qiladigan,  usullardan  mustassno,  kam  harakatli  o‘yinlarni 
taklif qilish kerak. 
Mashgʻulot vaqtida intensiv o‘yin bilan kam harakatli o‘yin bilan almashib 
boriladi. 
Shuni hisobga olish keraki, o‘ynovchilarning jo‘shqin xolatini oshirish bilan 
o‘yinda  yuklama  oshadi.  Biroq  o‘inga  berilib  ketgan,  o‘ynovchilar  bir-biridan 
oshib ketishga harakat qilib, o‘zlarini imkoniyatlarini hisobga olishmaydi va ko‘p 
kuch sariflanadi, bu esa sezgi me’yorlarini yo‘qotadi. 
O‘ynovchi bolalar tez-tez kuchiga ortiqcha baho beradi va charchashni kelib 
chiqishini 
sezmaydilar. 
Shuning 
uchun 
rahbar 
ularning 
kayfiyatiga, 
tayyorgarligiga,  salomatlik  xolatiga  ishonmasligi  kerak.  Chunki  kichik  maktab 
yoshidagi  o‘quvchilarga  beriladigan  yuklama,  kattalarga  qaraganda  asta-sekin 
oshirib  boriladi.  Garcha  o‘yinchilar  xali  dam  olishga  ixtiyoj  sezilmasa  ham  gox 
o‘yinni to‘xtatib qo‘yish mumkin. 
O‘yinda  yuklama  o‘yin  qatnashchilarining  umumiy  harakatchanligini 
oshirish  bilan  yoki  kamaytirish  bilan  taqsimlab  boriladi.  Yuklamani  o‘zgartirish 
uchun  har  xil  metodik  usullar  mavjuddir.  Buni  qisqa  vaqtli  tanaffuslarda  xatoni 
taxlil  qilish,  ochkolarni  hisoblash,  o‘yin  qoidalarini  aniqlash,  yordamchilarni 
tayinlash,  yugurib  o‘tish  uchun  masofani  qisqartirish,  o‘yinda  takrorlash  sonini 
kamaytirish va xokozo shuning uchun ulardan foydalanishni uyushtirish mumkin. 
Ularni  faoligini  oshirish  uchun,  o‘ynovchilarni  guruhlar  bo‘lib  yugurib  boshqa 
joyga  o‘tish  masofasini  oshirib  borib,  qo‘shimcha  to‘siqlar  bilan  to‘ldirib,  o‘yin 
qatnashchilarini harakatchanligini oshirish mumkin. 
O‘yin boshilar uzoq vaqt davomida damolmasdan harakatda bo‘lishiga, yo‘l 
qo‘ymaslik  shart.  O‘yin  boshlarini  vaqti-vaqti  bilan  hattoki,  agarda  ular 
yutaolmaslar ham almashtirishni tavsiya qilinadi. 
Barcha  o‘ynovchilar  iloji  boricha  hamma  o‘ynovchilar  taxminan  bir  xil 
yuklama olishlari shart. Shuning uchun o‘ynda yutqazgan o‘yinchilarni (agarda bu 
o‘yin qoidasi bo‘yicha talab qilinsa) faqatgina qisqa vaqtga chaqirish mumkin. Eng 
yaxshisi  ularni  o‘yindan  chiqarmaslik  kerak,  uni  o‘rniga  jorima  ochko  berilgani 
ma’qul bo‘ladi. 
Tibbiy nazorat ma’lumotlarini hisobga olish kerak, aloxida diqqat-e’tiborni 
zaif  bolalarga  qaratilishi  zarur.  Ular  uchun  yakkama-yakka  yuklama  berish,  ya’ni 
qisqartirilgan  masofa,  yengilashtirilgan  topshiriq  o‘yinda  bo‘lishi  vaqtini 
qisqartirishi maqsadga muvofiqdir. 
Ochiq  xavoda  o‘tkaziladigan  o‘yinni  davom  etishi  shuningdek  obi-xavo 
sharoitiga bogʻliqdir. Ochiq xavoda o‘tkaziladigan mashgʻulot vaqtida organizmga 
harakatni fiziologik ta’sir etishi oshib boradi. 
O‘yndagi  yuklama  o‘yin  maydonchasini  katta-kichikligiga  bogʻliq  bo‘ladi: 
maydon qancha katta bo‘lsa, o‘yin qatnashchilari shuncha ko‘p yuklama oladilar.  
Shunday  qilib  taqsimlash  o‘yin  o‘tkazish  sharoiti  va  metodikasi  bo‘yicha 

---

174 
aniqlanadi.