Oliy va o'rta m axsus ta'lim vazirligi n iz o m iy n o m id a g I t o sh k e n t davlat pe d a g o g ik a u n IV er siteti



Download 1,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/8
Sana12.04.2020
Hajmi1,85 Mb.
#44152
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Differensial-tenglamalar-kursidan-misol-va-masalar-toplamlari


••  У

у

!"

v r 1’-


•л-Г“

determ inant 



Vronskiy



determinanti

  yoki 

vronskian

  deyiladi.  Vronskian  funksiyalar 

sistem asining  chiziqli  bog’liqligi  yoki  chiziqli  erkliligini  tekshirish  vositasi 

hisoblanadi.  Uning qo ’llanishi  quydagi  ikkita teorem aga asoslangan.

1-teorema.  A gar 

y\,  y2, 

y„

  funksiyalar  chiziqli  bog’liq  b o ’lsa,  u  holda 

sistem aning vronskiani aynan  nolga teng bo’ladi.

2-teorema.  Agar 



y h  y 2 

y„

  chiziqli  erkli  funksiyalar  b o ’lib,  ular  birorta 



n- 

tartibli  chiziqli  bir  jin sli  differensial  tenglam ani  qanoatlantirsa,  u  holda  bunday 

sistem aning vronskiani hech bir nuqtada nolga aylanm aydi.

2 . 


n-tartibli  chiziqli  bir jinsli  differensial  tenglam aning 

y 2,

  ..., 


y„

  xususiy 

yechim lar  sistemasi 

n

  ta   chiziqli  erkli  funksiyadan  iborat  b o ’lsa,  bu  sistem ani 



fundamental sistema

 deymiz.


Yuzef Vronskiy (1776-  1853) -  polshalik matcmatik va faylasuf.



1-teorema.  A gar  y b 

y 2,

  .... 


y„

  funksiyalar  (2)  tengiam a  yechim larining 

fundam ental  sistem asini tashkil etsa, u holda ulam ing

y^Ciyt+C^t- ...+Cny„ 

chiziqli kom binatsiyasi bu tenglam aning umumiy yechim i b o ’ladi.

2-teorem a.  Chiziqli  bir jinsii  b o ’lm agan  (1)  differensial  tenglamaning  um um iy 

yechim i  bu tenglam aning 



у

  xususiy yechim i  va  unga m os  bir jin sii  (

2) tenglamaning 

у

  um um iy yechim i y ig ’indisidan  iborat, y a ’ni



y  = y  + y .

A gar  (2)  ning  chiziqli  erkli 



y Jt  y2, 

y„

  yechim lari  m a ‘lum  bo’lsa,  u  holda



о 'zgarmaslami variatsiyalash  usulini

 qo’IIab, (

1) ning um um iy  yechimini 

y  = C,(x)yt + C2(x)y2 + ...+C„(x)yn 

form ula  b o ’yicha topish m um kin, bundagi  СДдг)  lar



Y,C,Xx)y,f"=

 

0,  (t = 0,( n - 2)),



*=l

Z c . W y r ^ A x )

(3)


sistem adan  topiladi.

Misol.

  Berilgan  yechim lam ing  fundam ental  sistem alariga  mos  bir  jin sii 

differensial  tenglam alam i  tuzing.

a)  e'*, 



e' 

Yechish. 

belgilaym iz) 



e 

determinanti



b)  x , x  ,  c)  e \ x , x   \  d)

 

1, x, 



e'.

a) 


Izlanayotgan  tenglam aning  ixtiyoriy  yechim i  (uni  u  deb 

' ,ex

  larga  chiziqli  bog’Iiq  bo’ladi.  Shu  sababli  ulam ing  V ronskiy





e  у  

W(e  x,ex,y)=   -e ~ x ex y'

 

= 0  



e "   e ‘ 

y"

B undan 


y " - y

 =  0   k o ’rinishdagi  izlanayotgan tengiam a  hosil b o ’ladi.

b) Izlanayotgan tenglam ani  a)  m isoldagiga o ’xshash  tuzamiz:

3  


4  



X  





у  

W ( x \ x \ y )  =  3x2 4x3  y'

6x  I2x2 y"

=  


4x 6y"+

 36


x*y +

 

6x V -  



24x4y

 - 12


x5y'~ 3x6y"

 = 0 


x 6y " -6 x 5y'+

1

2x4y

 = 

0 , 


x 2y"-6xy'+ I2 y = 0.

c)  Izlanayotgan  tenglam aning  istalgan  yechim i 



e'.x, x'

  larga  chiziqli  b o g ’Iiq 

b o ’lgani  uchun  ulam ing  Vronskiy  determ inanti 

W(ex , x , x \ y )  =

 0  b o ’ladi.  Bu 

tenglam ani  ochib yozsak:


е  х х   у

е'

 



Зхг  у'

ех

 



6х  у"

г '  


0  6 

У "


Chap  tom ondagi  determinantdagi  birinchi  ustunda  turgan  e*  ni  determ inant 

belgisining  oldiga  chiqarib,  so’ngra  hosil  qilingan 

determ inantni  oxirgi  ustun 

elem entlari  bo’yicha yoysak, quyidagiga ega bo’lamiz:



x

  jc




у  

1  1  3 jc



y '

1 0   6


x  y "

1 0   6 


y m

г

1  1 


Зх2



х  X3

1  х   х 3



X  X3

\

ех

( - D 5^ 1  0 



+  ( -


1) У 1  0 

+ ( - l ) V 1  1  3jc2 + ( - i ) V 1  1 



Зх2

1  0  6


1  0  6

1  0  6


1  0  бдс

J

=ex( - y ( 6 x - 6 )  + y \ 6 x 2 - 6 x ) - y " ( 6  + 3x3 - x 3 - 6 x )  + y ”(6x

 + Злг


3 -  jc3 - 6x 2)) =

=  


e*((2x3 -  6x2 + 6x ) y m-

 (

2x3 - 6 x ) y m-

 (

2x3 —6x + 6 )y “+

 (

6x

2 - 6

x )y '- 

-(6 x -6 )y ) = 0

Hosil 


qilingan  tenglam aning 

ikkala  tom onini  2 e 'g a   qisqartirsak,  ushbu 

k o ’rinishdagi

x(x2 - 3 x  + 3)y”'-(x 3 - 3 x  + 3)y”+3x(x ~

 l)y '-3 (jc -  l)y  = 0 

differensial  tenglam aga  ega  bo’lamiz.

d)  Izlanayotgan tenglam a  ushbu  shaklda bo’ladi:



x  e x  у

0  1 


ex  у'

0  0 


ex 

у' 

0  0 


e x  у'"

0.

Bu  tenglam aning  chap  tom onidagi  determ inantni  c)  m isoldagiga  o ’xshash 

hisoblaymiz:



x

 



у  

O

i l y ’



0  0  1  у  

0

 



0

 

1



/

ex( - \ ) s у

0  1  1 


0  0  1 

О  О 


1

+(- i) V


1  X  1

0  О  1 


О  О 

1



1

1  д:  1



+ ( - > ) V 0  1 

1 + ( - i  ) V 0  1  1



О

о

О

о

= ех( - у Ч  у т) = О


Hosil  qilingan  tenglam aning  ikkala  tomonini 

ex

  ga  qisqartirsak,  quyidagiga 

ega  b o ’la m iz :y ''-y "  = 

0 .


Ushbu 

y"~ pt (x)y'+  p 2( x ) y  = 0

  ikkinchi tartibli  chiziqli  differensial 

tenglam aning bitta yechim i  y, 

=

 y, (x)  m a‘lum  bo’lsa, uning umumiy yechim i



Щ у , , у )  =

У\У

 

-/ж*»*



У,'У'

ko’rinishdagi 



Ostrogradskiy-Liuvill

 form ulasi yordam ida  topish mumkin.  Bu 

form ulagaasosan berilgan  tenglam aning  yechim i 

y ly '- y t'y  = C e il’' ^ JX 

tenglam aning yechim i  b o ’ladi.

Buni  integrallash  uchun  uning har ikki tom onini 

ga k o ’paytirib,



У

d_

dx

_У_

 j _  


У\У_^уУ_

  tengiikni  hisobga  olsak, 



- ' У 

y j  

У>

 

У. 



У ,

— I —   I = 

tenglam ani hosil qilam iz. Bundan  —  = J

—-— -2

-----


dx +

 C,  yoki

У ,2 

'  


Ух

 

У ,2



y  = Cly l +C2y l i



y t



\  d*

  kelib  chiqadi.



У\

  W


Misol.

 

O ’zgarm aslam i 



variatsiyalash 

usulidan 

foydalanib, 

ushbu 


xy"+(2x

- l ) y '=  



- 4 x 2

  ( l ) b i r   jinslim as  tenglam aning  um um iy  yechimini  toping.



2x — \

Yechish.

  A w a l  berilgan  tenglam ani 



y"+

--------


y'

 = 


-Ax

  ( x * 0 )



x

2x —

 

1



k o ’rinishda  yozib  olam iz.  M os  bir  jin sli  y + --------y '= 0   tenglamani 

y'=  p

  va


x

y"= p'

  deb, o ’zgaruvchilari  ajraladigan

2* - 1


p  +

--------


p = 0

x

tenglam aga  keltiriladi.  O ’zgaruvchilam i  ajratib,  so ’ngra  integrallasak,  quyidagilarga 

ega  b o ’lamiz:

dx 





\  

x J

1п|р| = -2дг + 1п|дг| + 1п|С,|,  In 



p

 — 


Ctxe~2r

P

C.x

= - 2 x

p

 n iy ' ga alm ashtiram iz: 



y ’= Csxe  2x.

  Hosil  qilingan  tenglamani  integrallasak, 

bir jin sli tenglam aning um um iy  yechim i  у  

= C,e  2x(2x + l)+ C2

  kelib  chiqadi.

Berilgan tenglam aning  um um iy  yechim ini 

y = C,(x)e  lx(2x

 + 


])+C2(x) 

ko’rinishda  izlaymiz.  (3) ga  k o ’ra C t(jc) va C

2(jc)  funksiyalar


t

С,'(

х

У 21Г(2

х

 + ] ) + С 1'(

х

) = 0

С ,'(л) = е 2' ,   C ,M  = V + C „   *



С1’( х ) = - 2 х - I ,  С2(х)= - х 2

 

- х

 + С

2

Topilgan 



С](х)

 va  C


2(jc)  funksiyalami  (2)  ga q o ’ysak berilgan (1)  tenglam aning 

umumiy  yechim i  quyidagi

k o ’rinishda  bo’ladi  .

Berilgan  yechim lam ing  fundam ental  sistem alariga  mos  bir  jin sli  differensial 

tenglamalam i tuzing (

2.1 -2.8).

2.1. у, (* ) = •*, 

y 2(x) 

= e x. 

2.2.y,(x) 

= \,  y 2(x ) = c o s x

2 3 .у 1( х ) ^ е х, у 2(х) = х , у г(х) = х 2. 

2 A .y l(x ) = e‘,  y2(x) = shx,  y 3(x) = chx

2.5. 


(2x + l ) y n+ ( 4 x - 2 ) y '- S y

 = 0 


tenglam aning 

bitta 


y l = e '2x

  xususiy 

yechimi m a‘lum  b o ’Isa,  uning  umumiy yechim ini  toping.

2.6.  (4x2- x ) y " + 2 ( 2 x - l ) y '- 4 y  





]2x2- b x

 

tenglam a 



y, 

= -   xususiy  yechim ga

ega. Bu  tenglam aning  umumiy yechimini toping.

2.7. 


y ”+tgxy'+cos2 xy =

 0  tenglam aning  bitta  yechim i 



y l

  = co s(sin



x)

  b o ’lsa, 

uning y(

0)=0,  j ' ,(0)=l  boshlang’ich  shartlarini qanoatlantiradigan yechim ini  toping.

2.8. 

x 3y" '-3 x 2y ”+6xy'-6y

 = 0 


tenglam aning 

y t = x ,y 2 = x 2

 

xususiy 



yechim lari yordam ida uning umumiy yechim ini  toping.

O ’zgarm aslam i  variatsiyalash  usulidan  foydalanib,  quyidagi  bir 

jinslim as 

tenglamalarning um um iy yechim ini toping (2.9-2.12).

2.9  у "+ у 7gx = cos 

xctgx

 

2.10. 



x

 In 


х у у '

 = lnJ *


2.1

1. у  “- у

 ’ = 


e2'

 cose'. 


2.12. 

xy

 ”- ( l  + 



2x2^ y ’ = 4x'e'  .

2.13. 




m

  uzunlikdagi  zanjir  stol  ustidan  ishqalanishsiz  sirpanib  tushm oqda. 

A gar  harakat  zanjim ing  I 

m

  uzunlikdagi  bo’lagi  osilib  turgan  paytdan  boshlansa, 

butun zanjir qancha vaqt ichida sirpanib  tushadi?

2.14.  A gar  r=0  d a  s=0 va f=5  da s=20  b o ’lsa  v a   harakatning tezlanishi  vaqtga 

b o g ’liq  ravishda 

a=\ ,2t

 form ula bilan  ifodalansa, nuqtaning harakat  qonunini toping.

2.15. 

m=

 1  massali  m oddiy  nuqta  m arkaz  tom on  to ’g’ri  chiziqli  harakat 

qilm oqda.  Uni  m arkazga 

k 2x

  teng  bo’lgan  kuch  bilan  itaradi.  Bu yerda jc-markazdan

m oddiy  nuqtagacha  bo’lgan  oraliq.  A gar 

t=0

  b o ’lganda 



x=a

  va 


~ = k a

  b o ’lsa,



dl

harakat  qonunini  toping.



3-§. O 'tgnm ns  ko«fflfr»entli cbiziqti differensial ten g to w h r.

n-tartibli  o ’zgarmas  koeffitsientli  chiziqli  bir  jinsii differensial tengiam a 

+ a l_y*"'i! + ... + a„y = 0 

(I)


k o ’rinishga  ega.  Bu 

yerda  barcha 



aiya2,...,an

  koeffitsientlar  haqiqiy  o ’zgarm as 

sonlardir.  Bu  holda  xususiy  yechim lam ing  fundam ental  sistem asini,  binobarin, 

um um iy 

yechim ini  izlash  s o f   algebraik  amallami 

bajarishga  -и -   darajali  bitta 

algebraik tenglam ani, ya’ni  ushbu

r"  + ar"~'

  + ... + 



anAr + a„=

 



(

2)

xarakteristik  tenglam ani y echishgakeltiriladi.



(

2)  tenglamaning har bir 



m >

 

0  karrali haqiqiy ildiziga umumiy  yechimdagi 



(c, + C2x + ... + Cmx ^ ) e "

q o ’shiluvchi m os keladi.

(

2) 


tenglam aning  har  b ir 

m >

 

0  karrali 



a

 ± 


jii

  q o ’shm a  kompleks  ildizlar 

ju ftig a   umum iy  yechim da

е “ ((л,  + 



A2

x

+...+ d m_,xm  ')cosfix + (в 1 + Вгх +...+ Bm

  ,x" 


1 )sin>®c) 

q o ’shiluvchi mos keladi.

B ir  jinslim as

/ я)

 + а,У "_1) + ...+  



any  = / ( x )  

(3)


tenglam aning 

у

  um um iy  yechim ini  topish  uchun, 

2-§  dagi  2-teoremaga  ко’ra  uning 

birorta xususiy  yechim ini  bilish yetarlidir,  bunda unga m os bir jinsii  (

1) tenglam aning 

um um iy yechimi  yuqorida keltirilgan  l ) v a

2)  qoidalar  b o ’yicha  topiladi.

Agar  (3)  ning  o ’ng  to m o n id a  ko’rsatkichli  funksiyalar,  sinuslar,  kosinuslar  va 

k o ’phadlar  yoki  ulam ing  butun  ratsional  kom binatsiyalari  turgan  bo’lsa,  u  holda 

uning  xususiy  yechim ini  topishda  aniqm as  koeffitsientlar  usulini  tatbiq  qilish 

m um kin.  Bu  usul xususiy  yechim ning shaklini bilishga asoslangan.  Tabiiyki,  xususiy 

yechim ning  o ’ng  tom onning  shakliga  o ’xshash  shaklda  izlash  kerak.  Biroq  xususiy 

yechim ning shakli tenglam aning  chap  tom onigaham   bo g ’Iiq bo’ladi.

a

  va 


b

  lar  o ’zgarm as  sonlar, 



P„(x)

  va 


Qm(x)

  mos  ravishda  darajalari 



n

  va 


m 

b o ’lgan ko’phadlar bo’lsin.  (3) ning o’n g to m o n i



f ( x )

 = 


e“ (Pn

 

(



jc

)

co s

 

bx + Qm

 (x)sin 


bx)

 

(4)



k o ’rinishda  b o ’lsa,  quyidagi hollar vujudga keladi:

I -hoi. 


a ± ib

  (2) ning  ildizi  b o ’lm aganda xususiy yechim

>>  =  

( x )   ■ s i n  fa x   +   $ ( : < : )   • c o s  f o e )  



( 5 )

k o ’rinishga ega,  bu yerda 



P

i

,Q

i

  —

  /= m ax(«,m ) darajali  ko’phadlar.

2-hol. 

a ± ib

  (


2) ning 5 karrali  ildizi b o ’lganida  xususiy yechim 

y  = eax- x s (P,(x

)-s in fa x  +  

0 ,(x ) • 

cosbx'j

 

(



6)

k o ’rinishga ega.



Наг ikki  holda  ham 

P„Q,

  ko’phadlam ing koeffitsientlari  aniqm as koeffitsentlar 

usuli yordam ida topiladi.

Misol.

 Quyidagi  bir  jinsli tenglamalarning um um iy yechim ini toping.



a)  y"-5y'+(iy

 =  0. 


b)

  /" + 6 У + 1  



)y'+6y =

 0. 


c ) y ”-1 0 y + 2 5 y = 0 . 



) y ”+2y+5y=0.



Yechish.

  a)  Bu  tenglama  uchun  r

2  -  5 r + 6 = 0  xarakteristik 

tenglam a 



rx

  =  2 , 



r2

  =  3  ildizlarga  ega,  shuning  uchun  um um iy  yechim   ushbu  ko’rinishda 

bo’ladi: 

у

 = 


Cte2x

  + 


С2егх

b)  Berilgan tenglam a uchun xarakteristik tenglam a:



г 1 + 6 гг

 

+1 



\r + 6 =

 0  ko’rinishda  bo’ladi.  Chap  tom onini  k o ’paytuvchilarga  ajratib, 



(r

 +  l) ( r

2  + 5

r +

 б ) =  0  ni  hosil  qilamiz, bu yerdan 



rx

  = —1, 


гг

  = - 2 ,  r

3 = -3 . 

Differensial tenglam aning umumiy yechimi:



у

 = 


Cse

 

1  + С г

2x + Съе

  3*


c) 

у -Ю у + 2 5 у  =

 0  tenglamaga  mos  xarakteristik  tenglam a 



r 2

 -1 0 /- + 25 = 0 

ikki karrali 

r

 = 5  ildizga ega, binobarin, umumiy yechim  quyidagicha b o ’ladi:



у

 = 


(С]

  + 


С \х У “

d) 


y ”+2y'+5y =

 0  tenglamaga  mos  xarakteristik  tenglam a 



r 2

  + 


2r

 + 5 = 0  ning 

ildizlari 

rl2  = - l± 2 i

  dem ak, tenglamaning um um iy yechim i:



у  -  e~x(Ct

 cos 2* + C

2 sin 

2x)

Masala.

  1  g  m assali  zarra  A  nuqta  tom on  shu  nuqtadan  zarracha  bo’lgan  qadar 

m asofaga proporsional  bo’lgan tortish  kuchi ta ’sirida to ’g ’ri  chiziqli  harakat qilm oqda.

1  sm 


masofada  0,1  D ina  kuch  ta ’sir  etadi.  M uxit  qarshiligi  harakat  tezligiga 

proporsional  va  u  tezlik  1  sm/s  bo’lganda  0,4  D inaga  teng. 



t

=0  boshlang’ich 

m om entda zarra 

A

  nuqtadan  10 sm  o ’ngroqda joylashgan  va tezlik 0 ga teng.  Y o’lning 

vaqtga b og’lanishini toping.

Yechish.

  Zarraga  ikkita kuch  ta ’sir etadi: 



F.  — kxx

  va 


F2  = k2

 — , bu  yerda 



x-t

dt

m om entda o ’tilgan y o ’I,  - ^ - te z lik . 



k\

  v a


k2

  lami


A L   = o ,i= * ,

^ L  = o ^  = 

*2

shartlardan topamiz: 



kt

  = 


0,1; 

k2

  = 0,4.


/•]

 -tortish kuchi sifatida  manfiy bo’ladi.  U holda ushbu harakat tenglamasi:



m ^—%- = - F . - F 2 

m=\

  da 


d t2

 



2

~ т  =

 -0,1л:- 0 , 4 —   yoki 

+ 0 ,4 —  + 0,1л = 0  ko’rinishga ega bo’ladi.

d t 

dt 

dt 

dt


Bu  tenglam aga  m os  xarakteristik  tenglama 

r 2

  +0,4/- + 0,1  = 0   b o ’lib,  uning 

ildizlari  r, 

2  = -0,2 + 0,245/  dan  iborat. Demak, tenglam aning umumiy yechim i 



x

 = e 


0,:!'(C | cos0,245f + C 2 sin0,245<)  bo’ladi. 

dx

*|,.° = 


10,  — 1,_0= 0  shartlar 

j C ,   =   1 0 ,

j -  0,2C, + 0,245C 2  =  0 

tenglam alar sistem asiga olib  keladi.  Bu  sistemadan  C,  =  10,  C

2 =8,16  lam i  topamiz. 

D em ak, izlangan yechim

jc = e 

" 2j

 (lO cos0,245; + 8,16 s in 0,245»)



Misol.

  Quyidagi bir jinslim as tenglam alam ing um ym iy  yechim ini toping. 



a)  y"-4y'+4y

 = 


x 1. 

b)  ly " -y '= \4 x .

с)  y"+4y'+3y = 9e

~J*. 


d)  y ”+4y’~2y

 = 


8sin 2x. 

e



y"+ y= 4xcosx.

 

/ )  


y"+2y'+5y = e

  r cos2x.



Yechish.

  a)  D astlab 



y"-4y'+4y = x 2

  tenglam aga  mos  bir  jin sli 



y"-4y'+4y=Q 

tenglam aning  um um iy  yechim ini  topamiz.  U ning 



r 1 -  4r + 4 = Q

 

xarakteristik 



tenglam asi 

r)2  =2

  karrali  ildizga  ega,  shuning  uchun  umumiy  yechim   ushbu 

ko’rinishda yoziladi:

у  = е2х(С1+Сгх).

A gar 


a=

0  va 


b=

0  b o ’lsa,  (4)  da 



f ( x )  = P„{x)

  k o ’rinishda bo’ladi.  Bu  holda (5) 

ga  ko’ra 

0  soni  xarakteristik  tenglamaning  ildizi  bo’lmasa,  xususiy  yechimni 



y  = Q„(x)

  ko’rinishda,  0 soni xarakteristik tenglam aning.? karrali  ildizi  bo’lganida esa

xususiy yechim ni 

у

 =  


x ’Q„

 ( x )   k o ’rinishda izlash kerak.

Berilgan  tenglam aning  o ’ng  tom oni  2-darajali  ko’phad  va  0  soni  xarakteristik 

tenglam aning  ildizi 

bo’lmagani 

sababli,  xususiy  yechim ni 



у

 =  


Лх2

  + 


Bx

 + 


С 

k o ’rinishda  izlash  lozim.  N om a‘lum 



A,  В va С

 koeffitsientlam i  topish  uchun 



v,

  ni  va 

uning  hosilalarini  tenglam aga  q o ’yam iz  ham da 

chap  va  o ’ng  tom ondagi 

koeffitsientlam i taqqoslaym iz:

2 A -4 (2 A x +  B )+ 4(A x2  + Bx + C) = x 2,  A = ~ ,B  = ~ ,C

 = -  




8

Demak, xususiy yechim : j) = 



+ 4x + з ) .

Umumiy yechim : 



у  = у  + У = (C, + C2x)e2’ + - ( 2 x 2

  + 4 x  + 3) .

b) 

7y”- y '= \4 x

  tenglam aga  mos  bir  jinsli  tenglam aning  um um iy  yechim i:

£ 

1

у



 = 

C\

 +  


Сге '

  chunki  xarakteristik  tenglam aning  ildizlari  r ,= 0 , r 2 = —. 

0  soni

xarakteristik 



tenglam aning 

oddiy 


ildizi 

bo’lgani 

uchun 

xususiy 


yechim ni

у  = х(А х + В)

  ko’rinishda  izlash  kerak.  Tegishli  tenglam alardan 



A,  В

  lam i  topam iz: 



A=-7,

 fi=-98.


Demak,  xususiy yechim : 

у  = C\

 + 


C,e7 -  I x 1 -

 9 8 jr.


c) 

y"+4y'+3y

 = 


9e

  3r  tenglarnaga  m os  bir  jin sii  tenglam aning 

um um iy 

yechim ini  osongina  topam iz: 



у

 = C ,e'3x + 



C2e

~x.  A gar 



b

=0  b o ’lsa,  (4)  ifoda 



f { x )  = emPn{x)

  ko’rinishda b o ’ladi.  Bu holda a soni  xarakteristik  tenglam aning  ildizi 

bo’lmasa,  xususiy  yechim ni  (5)  formulaga  k o ’ra 

y  = eMQ„(x)

  ko’rinishda,  a  soni 

xarakteristik 

tenglam aning  j   karrali  ildizi  b o ’lganda  esa  xususiy  yechim ni  (

6) 

form ulaga ko’ra 



у

 = 


x se“Q (x)

  ko’rinishda  izlash kerak.

Berilgan  tenglam aning  o ’ng  tomoni 

f { x )  -  9 е Ъх

  k o ’rinishida  bo’lib, 



a

=-3 


xarakteristik  tenglam aning  oddiy  ildizi  bulgani  uchun  xususiy  yechim ni 

y = A x e

~31 


shaklda  izlaymiz.  Bu  yechim ni  tenglarnaga  q o ’yib, 

- 2 A e ',x  ~ 9 e

  3rni  hosil  qilam iz,

9

bu  yerdan 



A

 = 


.  D em ak,  xususiy  yechim : 

y  = - —x e ^ x,

  umumiy  yechim :



y = C.e  lx + C7e  x - ~ x e   }x.

2



d) y"+4y'-2y=Ssin2x

 tenglarnaga mos bir jin sii tenglam aning umum iy yechimi:

_  

( - 2 +V 5 )r



y  = C,eK

 

  + C 2e 



'

Berilgan  tenglam aning  o ’ng  tomoni 



f ( x )  =

 e°’ / J


0(j:)sin2jr  ko’rinishida  bo’lib, 



a

 t 

bi=2i

  xarakteristik  tenglam aning  ildizi  b o ’lm agani  uchun  xususiy  yechim ni 



у  -  A

 cos 2л -  В sin 



2x

  shaklda izlaymiz. Bu  ifodani berilgan  tenglarnaga q o ’ysak,

( -  

6

A +



 

8/?)cos2.r -  (б



В

 + 


8/i)sin 

2x

 = 


8sin 

2x 

co slx   va  sinZir  oldidagi  koeffitsientlami  tenglab, 



A  va  В

  lami  topam iz:



Л

 

16  « 



12 

™ 



16 

„ 

12  .  „



25 

2 5 ’ 


’  xusus|y  yechim  ,y = - — c o s

2j c - — sin 2.x,  umumiy

, .  


„  

16cos2x + 

12 sin 

2x 

yechim  у  = 



C.e

  ' 


'

  + C ,e ' 



1

---------------------------- .

25

e ) 


у ’ + у  -  4xcosx

  tenglarnaga  mos  bir jin sii  tenglam aning  umum iy  yechim i: 



y  = Ct

 c o s^  + C

2sin^.  а-> 

b r  i

  xarakteristik  tenglam aning  oddiy  ildizi  b o ’lgani  uchun 

xususiy yechim ni 

y  = x((Ax+

 Z#)cosA: + (C* + i))sin jc)  k o ’rinishida izlaymiz. 



А,  В, C, 

D

  lar  uchun  m os  tenglam alam i  yechib, 



A=

 0, 


B=

 1,  C = 1,  D = 1  lam i  topam iz.  D em ak, 

xususiy yechim : 

у

 = 


x

cosjc + 


x 2

 sin


x ,

 umumiy yechim :



y = C,

 cos л: + 



C2

 sin 


x +

 дгсо


5д- + 

x!

 sin 


x .

f) 


y"+2y'+5y = e  x

 cos 2*  tenglarnaga  m os 



y ’

 + 


2y

  + 5y = 0  tengiam a  uchun 



r 2 + 2r + 5 = 0

  xarakteristik  tengiama 



r[2

  =  -1  ± 



2i

  ildizlarga  ega.  Shuning  uchun, 

mos 

bir 


jin sii 

tenglamaning 

um um iy 

yechim i:



у

 = (С, cos 2х +  



С2

 sin 


2х)е  х,  a + bi = - \  + 2i

  son  xarakteristik  tenglam aning  oddiy

ildizi bo’lgani uchun  xususiy yechim ni 

y  = x (A

c o s


2x + B sin 2x ) e '*

ko’rinishda  izlaym iz.  N o m a'lu m  



A  va В

  koeffitsientlam i  topish  uchun 



у

  ni  va  uning

hosilalarini  tenglam aga  q o ’yib  va  e  

1  ga  qisqartirib,  bu  yerdan  .4=0,  ® = 

D em ak, 

у  -  ~xe~’

 sin 


2 x

.  Shunday qilib, umum iy yechim:



у

 = (С, cos 2л + 



C2

 sin 


2x)e~x

 + 


— xe~x

 sin 


2 x .

Misol.

  Ixtiyoriy  o ’zgarm aslam i  variatsiyalash  usulini  tatbiq  etib,  quyidagi 

tenglam alam i  integrallang.

а )  


y"+ y = — l— ; 

b)  y 9- y ' - e Zx cosex; 

с)  y ^ + y '^ ? - ^ - .

COS 


X  

X

Yechish.

 

a)  M os  bir  jin sli 



y ' + y  — Q

  tenglam aning  um um iy  yechim i: 



у

 = C ,(x )c o s x  + C

2( x ) s in x . 

O ’zgarm aslami 

variatsiyalab, 

xususiy 


yechim ni 

у

 = C ,(x )c o sx  +  C

2(x )sin  

x

  k o ’rinishda  izlaymiz.  C ,(x)  va 



C2(x)

  lar  (II  bob  2-§  dagi

(3) ga ko’ra)

C, ’(x )c o s  



x + C2 '(x)sin x

 =  0,


-C,

 '(x )s in  



x + C2 \o ) cosx =

cos  x

sistem ani  qanoatlantiradi.  B u  sistem adan С, 



'(x)

 = — ^ —  va  C. '(jc) = —

kel i b

cos  x  


cos  л

chiqadi.  Integrallash  ushbuni beradi:

c i(JC) = ~ ^ ~ T “ ’ 

C2{x)=tgx.

2 cos 


x

~  


sin 2x 



- l  + 

2sin2x 


c o s

2x

Dem ak, 



у

 = ----------- + -------- = -----------------= ------------.

2 co sx  

co sx  


2 cosx 

2 cosx


Umumiy yechim : 

у  = у  + y  = C,

 cosx + 


C.

 sin x -  

.

2 cosx


b) 

y " - y ' - e 2x

 c o s e 1.  Eng oldin  mos  bir jin sli 



y ’ - y   =

 0  tenglam aning  umumiy 

yechim ini  topam iz: 

r 2 -  r

 = 0 ,


r{

  = 0 ,


r2

 = 1, 


y = Ct(x) + C2(x)ex.

  Xususiy  yechim ni 



y  = C](x) + C2(x )e '

  k o ’rinishda izlaymiz. Bunda  C ,(x) va  C

2(x) lar ushbu

[C, '( x ) 0  + 



C2 '(x)e*

 = 


e2x

 c o se ' 

sistem adan aniqlanadi.  B u sistem adan quyidagilarga ega bo’lamiz:

C, '( x )  =  



- e 2x

 c o s e 1,  C

2 '(x ) = 

ex

 cose*,


C, ( x ) = 

~ex

 sin 


ex -

 c o se 1, 



Сг

 ( x ) = sin e 1.

Bundan  berilgan tenglam aning umumiy yechim ini topamiz:


y - - e   sine  - c o s e   + e  sine  = - c o s e   ,

^  = 


^  = 

C2ex - cose*. 



x — 1

c)  y'"+ y" = — —  Berilgan  tenglamaga mos  bir jinsli  _y” + _y" = 0  tenglamaning 



x

umumiy yechimi:

r 3 + r 1 = 0 ,  r 2(r+ l)= 0 , rl2  = 0 .r3 = - l , y  = C,  + C2x  + C3e“' .

Xususiy 


yechimni 

у  = Ci(x) + C1( x ) x  + C }( x ) e “ 

ko’rinishda 

izlaymiz. 

С, (x),  С j (x),  C,(x)lami



c ; ( x ) + q ( x ) +c ; ( x ) e

- * = о


0 + C2(x )l - C j{x)e~*  = 0 

sistemadan topamiz: 



x - \

0 + C'2( x ) 0  + C'3( x ) e   *=-

x

c ; ( x ) = - i + ±  

'  

c , ( * ) = - x - j + c , .

= 

C2(x ) = ln|x| + - U c 2,



C3( x ) ^ ~ e \  

C ,(x) = - U ' + C3.

Topilgan  ifodalarni  hisobga olib,  umumiy yechim ni yozamiz: 

y  = - x ~  — + x l n |x |+ l +  —= 1 - х  + дг1п|лг|,

y - y  + y  = Cl +C2x  + C\e ” + 1-дг + х1п|х|.

Quyidagi  bir jinsli tenglam alam ing umumiy  yechim ini toping (3.1-3.6).

3.1.  y"+3>-' = 0. 

3.2.  / ' +  



4 y ’- 5 y  = 0.

3.3. 


y ’- 1 6 y '+ 6 4 y  = 0. 

3.4. 


y " ~ 4 y ’+ 5 y  = 0.

3.5. 


4? ~ y   = 3 . 

3.6.  y '”+ 8 v  = 0.



У'

3.7.  >’"t 



4 y  = 0  tenglamaning M 0 ,1 )  nuqtadan  o ’tuvchi  va  shu  n u qtaday-x= l 

o’g ’ri chiziqqa urinuvchi  integral egri chizig’ini toping.

Q uyidagi bir jinslim as tenglam alam ing um um iy yechim ini  toping (3.8-3.19).

3.8.  у " + 8 /  = 8лг. 

3.9. 

y ”+ 2 y ' + y  = -2.

3.10.  у " + / + . у  = (х  + х 2) е '. 

3.11.  j > " + 3 /  = 3x<>  3\

3.12.  >'"+4>,'- 2 y  = 8sin2x. 

3.13. 

y " + y  =  jc2sin.x:.



3.14. 

y " - 4 y ' + 4 y  = 8 e '2*. 

3.15. 


y ’+ 2y'+ 5y = 

e

  ' s i n



2x.

3.16. 


y “+ 4 y'+ 3 y = 

9e 

3r. 

3.17. 


2y"+ 5y' = 29cosx.

3.18.  y ”+ 2 > '' = 4 e ‘ (s in x  + cosjc) 

3.19. 

y "+  


4y'+ 5y=  

\0e

  2*cosjc.



Quyidagi  tenglam alam ing  berilgan  boshlang’ich  shartlarni  qanoatlantiruvchi 

yechim ini toping (3.20-3.27).

3.20. 

y " -4 y '+ 3 y  = 0,.y(0) = 



6

,  ;y'(


0

) = 10. 


3.21.  y ' - 2 y ' + 2 y  = Q,

  n


0

) = 


0

,  y ’(0) = l .

3.22.  y ’~2y'+3y = 0,

 y(0) = l, 



y'(0) = 3.

 

3.23.  y ' - 5 y ' + 4 y



 = 0, 

>(0) 


1, 


j>’(0) = 1. 

3.24.  y"+9y' 



=

 

6e*', y(0) = 0, _v’(0) = 0 . 



3.25.  y ’-4 y ' + 5 y  



2x2e '



y(0)~ 2, y\Q) 



3

.

3.26.  y ' - 2 y ' =  2 e \  



y{

 

1) —  1, y ’(l)- 



0.

3.27.


 

y ’+4y

 = 4(sin2-t + 

cos

2x), y(n) = y \n ) -  I n



Ixtiyoriy 

o ’zgarm aslam i 

variatsiyalash 

usulini 


tatbiq 

etib, 


quyidagi 

tenglam alarni integrallang (3.28-3.33).

3.28. 

y ' + y  = —^—.

 

3.29. 



y ”+ 9 y  = —

r

cosx

 

sin3jc



3.30. 

у " - 2y'+ у

 =  — . 


3.31. 

y"+ 2y'+ y = —  



xe

3.32. 


y + y - c t g * .

 

з з з  



y 4 4 y  = _ l _

sin 


X

3.34.  M assasi  200  g   b o ’lgan  yuk  prujinaga  osilgan.  Yuk  2  sm  pastga  tortilib, 

key in  q o ’yib  yuborilgan.  A g ar  yuk  v= lsm /s  tezlik  bilan  harakat  qilsa,  muxit  unga 

]0~


37V  qarshilik ko’rsatadi.  Prujinaning  qarshilik kuchi  uni  2 sm  cho’zganda  100N ga 

teng.  Prujinaning  m assasini  hisobga  olmay,  m uxit  qarshiligi  harakat  tezligiga 

proporsional bo’lgan holda yukning harakat qonunini toping.

3.35.  10  kg  m assali  jism g a  uni  muvozanat  holatiga  qaytarish  uchun  harakat 

qiluvchi  elastik  kuch  ta ’sir  etadi.  Kuch  siljishga  proporsional  va  u  yuk 

1  m  siljishga 

20N   ga teng.  M uhit qarshiligi harakat tezligiga  proporsional  uchta tebranishdan s o ’ng 

am plituda  10 baravar kam ayadi. Tebranishlar davrini toping.

II -  bobgn dote mlsol va nns»lal

1.1. 


y  = x2lnx + Ctx 2  + С2х + Сь.

 

1.2.  y  = - l n ( l + tgC ,tgx) + -^ln(l + tg J.r) +  C





1 3 .у  -   (x+  Cy)ln(x+C/) - x - C ,+   Cjx+  С3.

  1.4.  у  =  



C,em

  + 


C2e

  " .


1.5. 

у

 =  + | ( *  + С ,



f n

  + С , . 

1.

6.  лг = С, 



+ С2у  + Q y 1

1.7. 


у

 =  


е*(х

- 1 )  + 



С,х + С2; у

 = 


ех(х

 - 1 ) .  1.8. 



у  + С11пу = х + С2, у  = -1 .

1.9.  у  = С,  + C . s i n j c - A t - — sin 2 jc;



y  = 2 s \ n x - x - —

 s in 2 л - 1 .



Download 1,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish