Oliy va o ‘rta maxsus, kasb-h unar ta ’limi ilm iy-m etodik birlashm alari faoliyatin I muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan nashrga tavsiya etilgan

3.4. Baholaming shakllanish dinamikasi va tarixi
Hozirgi davrgacha baholar tizimida bir qancha o ‘zgarishlar 
amalga oshirildi. Baho tizimidagi o‘zgarishlarga inflatsiya va 
davlat siyosati ta’sir qiladi. Baholami tez sur’atlar bilan oshib 
ketishining birinchi davri 1914 — 1921-yillarni o ‘z ichiga 
oladi (baholar 6800 marta oshdi). Pul islohoti o ‘tkazildi. 
Muomaladan sovet pul birligi olinib, 1929- yilgacha barqaror 
valuta bo‘lgan chervones joriy qilindi.
Baholaming ikkinchi oshish davri 1929 — 1947-yillarni 
o ‘z ichiga oladi (baholar 20,1 marta oshdi). 1947- yilda kon- 
fiskatsiyatipidagi pul islohoti o ‘tkazildi. 1930-yildao‘tka- 
zilgan soliq islohoti ko‘pgina soliqlar o‘miga yagona soliqning
32

---

joriy qilinishiga olib keldi. 1939- yilda yengil sanoatda ko‘tara 
va chakana baholarning shakllanish tamoyili o ‘zgardi, ikki 
preyskurantli tizim joriy qilindi:
1. Aholi uchun chakana baholar.
2. Mahsulot tayyorlovchilar uchun oborot solig‘isiz ulguiji 
(ko‘tara) baholar.
1937- yil 1- yanvardan chakana baholar pasaytirildi. U davrda 
chakana baholami pasaytirish aholining turmush darajasini oshi- 
ruvchi asosiy yollardan hisoblangan, bu maqsad uchun iste’mol 
fondi uchun ajratilgan mablag‘dan % qismi ajratilgan edi.
Barqaror chakana baholar 1990- yilgacha ommaviy tovarlar 
uchun saqlanib qoldi. N on va non mahsulotlari uchun 1954- 
yildan, go‘sht va sut mahsulotlari uchun 1962- yildan barqaror 
chakana baholar amal qila boshladi. Respublikamiz musta- 
qillikni qo‘lga kiritishi bilan baholar tizimida ham o‘zgarishlar 
amalga oshirildi. 1994- yil iyulda pul islohoti amalga oshirildi. 
Milliy pul birligi so‘m qilib belgilandi. Bu islohot o ‘z navbatida 
baholarning turlariga ta ’sirini ko‘rsatdi. Baholami erkin- 
lashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi. Baholar 
tizimidagi o ‘zgarishlar xo‘jalik subyektlarini mahsulot va 
tovarlariga mustaqil ravishda baholami belgilashlariga imkoniyat 
yaratib berdi.
Qisqa xulosa
Bozor xo‘jaligida tovar-pul munosabatlari, qiymat qonuni 
bilan birga baho ham amal qiladi. Bahoning ijtimoiy-iqtisodiy 
tabiati o ‘zgarib boradi, baho ishlab chiqarish munosabatlarini 
o ‘zida aks ettirib, davlat tomonidan ishlab chiqarish samara- 
dorligini oshirish va aholining turmush farovonligini ta ’min- 
lashga ta’sir etuvchi instrument sifatida foydalaniladi. Baholami 
asosan bozordagi holat (talab va taklif) belgilab beradi. Bozor
33

---

iqtisodiyoti rivojlanishi bilan xo‘jalik subyektlari faoliyatida 
ham baholash bo‘yicha o‘zgarishlar amalga oshadi.