Oliy va o ‘rta maxsus, kasb-h unar ta ’limi ilm iy-m etodik birlashm alari faoliyatin I muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan nashrga tavsiya etilgan

Grafik baho belgilash. 
Bunda franko qoidalarga amal 
qilinadi.
Tovarning yaroqlilik sikli davomidagi narxi. 
Bozor tez 
o ‘zgarib boradi va shunga ko‘ra har bir mahsulot ham o ‘z 
yaroqlilik siklini o ‘taydi, shu vaqt davomida firmalar doimo 
tovar strategiyasiga, shu jum ladan narxlarga ham o ‘z- 
garishlar kiritadi.
Narx marketingini ishlab chiqishda yangi mahsulotga narx 
belgilash eng jiddiy bosqichlardan biridir. Yangi mahsulotni 
ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar, bozordagi talab 
darajasi, raqobatdoshlar harakatlari hali yetarli darajada m a’- 
lum emas. Jami noqulay sharoitlar majmuyini ko‘rib chiqib, 
yangi mahsulotga nisbatan narx belgilash qarori katta mas’- 
uliyatni talab qiladi.
Narx belgilashning qiyinligi muayyan darajada mahsulot- 
ning yangiligi darajasiga ham bog‘liq. Bu daraja esa uchga 
bo‘linadi: eng yangi mahsulot, texnikaviy ilg‘or mahsulot, 
yangi taqlidiy (original bo‘lmagan) mahsulot va moslash- 
tirilgan (o‘rinbosar) mahsulotlar. Ayniqsa, bajaradigan vazifa- 
lari bilan boshqa har qanday mahsulotlardan ajralib turadigan 
mahsulotga narx belgilash eng qiyin. Bozor talabi hali noma’- 
lum, tovami baholash uchun qiyosiy marketing tajribasi yo‘q 
va mahsulot noma’lum qo‘llanish sohalariga ega bo‘lishi ham 
mumkin. Shu sababli noyob mahsulotga nisbiy narx belgilashda
20

---

asosiy masala «qaymog‘ini olish» yoki «kirib olish» siyosatini 
qabul qilishdan iborat. Bunda mutaxassislar narxga nisbatan 
asosiy iste’molchilaming munosabati darajasini belgilaydilar, 
shuningdek, raqobatdoshlar bozorga qay darajada tezlik bilan 
kirib kelishi mumkinligini o'rganadilar. 0 ‘ziga o ‘xshash 
o‘rinbosarlari bo‘lgan yangi mahsulot (yoki uning o ‘zi mavjud 
mahsulotning o ‘mini bosadi) taqlidiy yoki moslashtirilgan 
mahsulot tarzida tasnif etiladi. Bunday hollarda narx marketingi 
ilgarigi taktikasini davom ettiradi va narx darajasi muqobil 
tovarlar o‘rtasida mavjud bo‘lgan sifat va miqdorga qarab 
o ‘zgarib turadi1.