Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Adabiyotlar:
1. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф.  Основы менеджмента.  М.: 
«Дело»,  1995.
2.  Sharifico jayev  М.,  Abdullayev  Yo.  Menejment.  Т.:  «О‘qiluvchi»,
Tayanch iboralar:
• Funksiya
• Vazifa
• Rejalashtirish
• Tashkil etish
• Nazorat
• Muvofiqlashtirish
• Motivatsiya
• Tizimli yondashuv
• Kompleks yondashuv
• Modellashtirish
•  Iqtisodiy-matematik uslub
•  Tajriba o ‘tkazish uslubi
•  Sotsiologik tadqiqotlar uslubi
• Boshqaruv texnologiyalari
Nazorat savollari:
2001
.
64

---

V BO B. T A S H K IL O T N IN G   IC H K I  M A D A N IY A TI VA 
R A H B A R N IN G  U N D A G I R O L I
5.1.  M e n e jm e n t m ad a n iy ati va  u n in g   asosiy elem en tlari
«M adaniyat»  tushunchasi  rivojlanish 
darajasini  um um - 
lashtiruvchi  k o ‘rsatkich  boMib,  bir qancha  m a ’noni  bildiradi.  Jam i- 
yat m adaniyati,  shaxs madaniyati,  inson m adaniyati va turli m adani- 
yatlar  to ‘g ‘risida  so ‘z  yuritish  m umkin.  Inson  faoliyati  moddiy  va 
m a’naviy  boyliklar yaratuvchi  turlarga  boMinadi.  Shu  sababli  m od­
diy va m a’naviy m adaniyat farqlanadi.
M od d iy  m a d a n iy a t— inson tom onidan tabiatni bo‘ysundirish 
darajasi  ko‘rsatkichlaridir.  Unga  ishlab  chiqarish  vositalari  va 
mehnat  predm eti  kiradi.  M a’naviy  m adaniyatga  ilm-fan,  san’at, 
sport,  aholi  m a’lum ot  darajasi,  tibbiy  x izm at  k o‘rsatish  darajasi, 
odam larning  axloq  m e’yorlari,  insonning  m a ’naviy  ehtiyojlari  va 
manfaatlari  kiritilishi  mumkin.  Shunday  qilib,  m adaniyat insonning 
ishlab  chiqarish  va  m a’naviy  hayot  sohasida  rivojlanishi  jarayoni- 
dagi  yutuqlarini  qam rab oladi. U  insoniyat  bilim lari,  uning  mehnati 
m ohiyatidan  iborat b o ‘lib, oldingi  avlodlar tom onidan yaratiladi.
M enejm ent  m adaniyati  iuda  m uhim dir.  M enejm ent  m adani­
yati  inson  m adaniyatining tarkibiy  qism i  hisoblanib,  o ‘ziga xos xu- 
susiyatlarga  ega.  M enejer  o ‘z  faoliyati  davom ida  yuksak  m adani­
yatga  ega  boMishi  zarur.  Chunki,  tashkilot  rivojlanishi  va  samarali 
ishlashi  m enejerga, uning bilimi, tajribasi  ham da m adaniyatiga bev­
osita bogMiq  boMadi. N afaqat tashkilot m enejeri,  balki tashkilotning 
har  bir  xodim i, jam iyatdagi  har  bir  inson  yuksak  madaniyatga  ega 
boMishi  va uning  m e’yorlariga rioya qilishi  zarur.
M enejm ent madaniyati darajasi xodim lar,  menejerlar,  boshoa- 
ruv  jarayoni  m adaniyati,  boshqaruv  texnikasi,  m ehnat  sharoitir.i 
aks  ettiruvchi  k o ‘rsatkichlar  bo ‘yicha  baholanadi.  M enejm ent 
madaniyati  elem entlarining  turli-tum anligi  boshqaruv jarayonidagi 
m e’yorlarga, jum ladan,  axloqiy,  huquqiy,  iqtisodiy,  tashkiliy,  texni- 
kaviy, estetik m e'yorlarga rioya qilish zaruratini  keltirib chiqaradi.
Korxona  va tashkilotdagi  har  qanday  xodim ning  kasbiy  vazi-
65

---

fasi  uning  axloqiy  m e ’yorlam i,  xulq-atvor  qoidalarini  bilishi  va 
o ‘zining  atrofidagi  tashqi  muhit  bilan  o ‘zaro  m unosabatlarda  bu 
qoida  va  m e’yorlarga  am al  qilishi  lozim ligidan  iboratdir.  M ehnat 
m unosabatlarida  axloq  m e ’yorlariga  rioya  qilish  tashkilot  va  uning 
xodimlari  om ilkorligiga  baho  berishning  asosiy  m ezonlaridan  biri 
hisoblanadi.
Axloqiy m e ’y o rlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini 
tartibga  soladi.  U lar ju m lasig a  ijtimoiy  burchni  to ‘g ‘ri  tushuntirish, 
kishilar  o ‘rtasidagi  insoniy  m unosabatlar  va  o ‘zaro  hurmat, 
vijdonlilik,  h aq iq atg o ‘ylik,  kamtarinlik,  saxiylik  va  boshqalar 
kiradi.  Boshqaruv jaray o n id a axloqiy m e’yorlarga rioya qilish uning 
m adaniyati yuqori  darajaliligidan dalolat beradi.
M enejm entda huquqiy m e’yorlar davlat-huquqiy va tashkiliy- 
huquqiy m e ’yoriy  hujjatlarda aks etadi.  K orxonalar,  tadbirkorlik va 
m ulk to ‘g ‘risidagi  qonunlar shular jum lasiga kiradi.  Lekin qonunlar 
har bir korxona yoki tashkilotning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga 
ololm aydi.  Shu  sababli,  har  bir  tashkilotda  qonunga  asoslangan 
holda  ishlab  chiqarishning  o ‘ziga xos  xususiyatlaridan  kelib  chiqib 
m e’yoriy qoidalar belgilanadi.  Iqtisodiy m e’yorlar korxona faoliyati 
jarayonida  erishilishi  lozim   bo‘lgan  iqtisodiy  ko‘rsatkichlam i 
belgilaydi.  Ular ju m lasig a  kredit olish,  ssudalar olish, am ortizatsiya 
m e’yorlari,  m ahsulot  bahosi,  foyda  m iqdori,  rentabellik  darajasi, 
fondlar uchun to ‘lovlar, budjetga to‘lovlar,  iqtisodiy rag‘batlantirish 
m e ’yorlari  kiradi.
Tashkiliy  m e’yorlar tashkilot tarkibi,  alohida b o ‘linma tarkibi 
va  faoliyat  turlari,  ichki  tartib-qoida,  xodim larning  vazifalari, 
axborotni  qayta  ishlash  va foydalanish jarayonini  belgilaydi.
Texnikaviy  m e ’yorlar  korxonaning  ish  faoliyati  uchun 
zarur  boMgan  texnika,  asbob-uskuna,  transport  vositalari  bilan 
ta ’m inlanganlik darajasini bildiradi.
M enejm ent 
m adaniyati 
tarkibiga 
boshqaruv 
xodimlari 
m adaniyati, 
ishchi-xodim lar  madaniyati, 
boshqaruv  jarayoni 
m adaniyati,  m ehnat  sharoiti  madaniyati  va  hujjatlar  yuritish 
m adaniyati  kiradi