Oliy ta’lim tizimining tipologik- tasnifiy mezonlari va ta’lim muassasalari nufuzi reja

3. Oliy ta’limni boshqarish tizimlari.

Boshqarishnnig asosiy maqsadi oliy ta’lim muassasalarining tuzilmaviy 
vazifasi о‘qitishning, oliy kadrlar tayyorlashning va ilmiy tadqiqotlar oliy 
darajasini mustahkamlash, shushingdek, jamiyatga xizmat qilishdan iborat bо‘lishi 
kerak. 
Jahonda ta’limni boshqarishning ikki tizimi shakllangan : 
markazlashgan va 
markazlashmagan. 
Boshqarishning markazlashgan tizimi 
Fransiya va sobiq ittifoqda yaqqol 
namoyon bо‘lgan. Mazkur tizimga muvofiq ta’lim dasturlari va о‘quv rejalari, 
pedagog kadrlarni tayinlash, kо‘chirish vaishdan bо‘shatish, ta’lim muassasasidagi 
tartib va boshqalar, Maorif vazirligining meyoriy hujjatlar, qarorlar, 
buyrqlar,farmoyishlar va yо‘riqnomalari bilan 
qat’iy chegaralangan. 
Shunday markazlashgan boshqaruv muayyan vaqtgacha fransuzta’lim 
tizimining afzalligi bо‘lib kelgan. Lekin, ta’lim muassasalarining miqdori oshishi 
bilan boshqaruv tizimi sezilarli darajada kengayadi va xodimlarining tashabbusini 
cheklab qо‘yadi. Shuning uchun hozirgi paytda bu tizim ta’lim muassasalariga 
erkinlik berish, markazlashishdan chetlashish tomon qayta qurilmoqda.
Markazlashmagan boshqaruv tizimi, AQSH, Angliya, Germaniya va boshqa 
taraqqiy etgan mamlakatlarda barqaror shakllangan. Bu tizim ta’lim 
muassasalariga keng imkoniyat berishni kо‘zda tutadi.
Germaniyada ta’lim tizimi har bir federal yer tasarruvidadir. Lekin, federal 
yerlar о‘rtasida ta’limnnig turlarini uyg‘unlashtirishni ta’minlash uchun federal 
organ – Yer ta’lim va madaniyat vazirligi konferensiyasi mavjud. U ta’lim siyosati 
bо‘yicha kelishuv tavsiyalari ishlab chiqadi. Bu tavsiyalarga quyidagilar kiradi : 

---

kasb ta’limi
tizimidagi bir xil tartibga soluvchi qonunlar
(ta’lim muddati, о‘qishga 
ruxsat berish, diplomlar
); ta’limdagi moddiy ta’minot; ilmiy tadqiqotlar va 
innovatsiya loyihalarini moliyalash; xalqaro hamkorlik.
Germaniya OTMlari о‘quv jarayonini tashkil etish va ta’minlash borasida 
keng imkoniyatga ega. Bir qolipdagi reja asosida , ya’ni fanlar rо‘yxatini va ular 
mehnat talabligini belgilovchi rejalar asosida professorlar о‘quv mashg‘ulotlari va 
fan mazmunining tuzilishini о‘zlari belgilaydilar.
AQShda ta’lim muassasalari faoliyatiga maktablar okrugiga ajraluvchi Shtatlar 
tomonidan amalga oshiriladi. Okrugga Kо‘mita boshchilik qiladi, unga, odatda, 
bizmensmenlar, ziyolilarning barcha – byudjet, о‘qituvchilarni ishga olish va 
bо‘shatish, ularning maoshi, darsliklarni tanlash va va tavsiya qilish masalalarni 
hal etish uning vazifasiga kiradi.
AQShda ta’lim muassasalari keng imkoniyatga ega va boshqaruv idoralaridan 
muayyan darajada mustaqillikka ega. Shunga kо‘ra ular ta’lim dasturlari tavsifi va 
sifatiga kо‘ra bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Shunga kо‘ra 
ta’lim sifati 
tayanch darajasini
ta’minlash uchun ta’lim muassasalarini