Oliy nerv faoliyati

Foydali va zararli shartli reflekslar:

• foydali shartli reflekslar odamning o’zi uchun, jamiyat uchun foydali ishlarni bajarishga qaratilgan. Bularga yuqorida aytilgan musbat va manfiy shartli reflekslar misol bo’ladi;
• zararli shartli reflekslar noto’g’ri tarbiya natijasida paydo bo’ladi.

Birinchi va ikkinchi signal sistemasining shartli reflekslari.

• Birinchi signal sistemasiga ko’rish, eshitish, hid va ta'm bilish, og’riq sezish kabilar kiradi. Tashqi va ichki ta'sirlar ana shu sezgi organlariga ta'sir etishi natijasida paydo bo’lgan shartli reflekslar birinchi signal sistemasining shartli reflekslari, deb ataladi. Masalan, svetoforning yashil va qizil chirog’ining yonib-o’chishi, darsga kirish va chiqish qo’ng’irog’ining tovushi, ovqatning ta'mi va hidi kabilarga shartli reflekslarning hosil bo’lishi.
• Ikkinchi signal sistemasi, hayvonlardan farqli o’laroq, odamda og’zaki va yozma nutqning mavjudligidir. Og’zaki va yozma nutqning ma'nosiga qarab odamda har xil shartli reflekslar hosil bo’ladi. Og’zaki nutq bosh miya po’stloq qavatining chakka sohasidagi eshitish markaziga, yozma nutq esa bosh miya po’stloq qavatining ensa sohasidagi ko’rish markaziga ta'sir qiladi.

Markaziy nerv sistemasining tormozlanishi

• Tormozlanish haqida umumiy tushuncha. Markaziy nerv sistemasida, ya'ni miyaning nerv hujayralarida ikki xil fiziologik jarayon — qo’zg’alish va tormozlanish holatlari muntazam ravishda davom etib, ular bir-biri bilan navbatma-navbat almashinib turadi.
• Shartsiz va shartli reflekslar hosil bo’lishi nerv markazlarining qo’zg’alishi hamda tormozlanishi orqali yuzaga keladi.
• Miya markazlaridagi nerv hujayralari qo’zg’algan vaqtda ular ish bajaradi — refleks hosil bo’ladi. Tormozlanish vaqtida nerv hujayralari dam oladi, o’ziga energiya to’playdi. Dam olgan nerv markazining ishi yaxshilanadi. Shuning uchun aqliy mehnat jismoniy mehnat bilan almashtirib turilsa, odam uzoq vaqt charchamaydi, ishi unumli bo’ladi. Chunki aqliy mehnat vaqtida qo’zg’algan markazlar jismoniy mehnat vaqtida dam oladi. Uyqu vaqtida bosh miya po’stlog’idagi nerv markazlarining aksariyat ko’pchiligi tormozlangan holatga o’tib, dam oladi. Shuning uchun yaxshi uxlab turgandan so’ng odamning ish qobiliyati ortadi.
• Demak, tormozlanish odam organizmida o’ziga xos himoyalanish ahamiyatiga ega bo’lib, u miyaning nerv hujayralari zo’riqib, odamda nevroz kasalligi yuzaga kelishining oldini oladi.