|
kiritadi. Bunda o'quvchining asosiy vazifasi o‘qituvchi mulohazalarining mantiqiga ergashish, bayon qilinayotgan mazmunni
tushunish, eslab qolish va keyinchalik o'rganilgan materialni qayta
gapirib bera olishdan iborat bo‘ladi. Uning fikri o‘qituvchi
mulohazalarining tizimiga qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘quv materialini o‘rganishning tavsiya etilgan yo‘li shunchalik ishonchli bo‘ladi.
I
151
0 ‘quvchining asosiy vazifasi - o‘qituvchining gaplarini tinglash va
ulami tushunib olishdir.
Ikkinchi guruhga o‘qishning voilari: mashqlar, mustaqil, laboratoriya, amaliy va nazorat ishlar kiradi. 0 4quvchi faoliyatining
xarakteri tavsiya etilgan metodning samaradorligini belgilaydi.
0 ‘qituvchinig roli bolalaming o‘qishiga mohirona rahbarlik qilishdan iborat boiadi.
Tasniflashning shunday turlari ham mavjudki, ular da o‘qitish
metodlari o‘qishning tegishli metodlariga: axborot, umumlashtirish, ijrochilik, tushuntirish, reproduktiv, instruktiv, amaliy va
mahsulli amaliy, tushuntirish da’vat va qisman izlanishli, undovchi
va izlanish tarziga mos keladi (M.I. Maxmutov).
Amalda o‘qitish metodlarini tasniflashga bilimlar manbayi
mantiqan asoslar bo‘yicha (N.M. Verzilin), bilimlar manbayi va
o'quvchilarning o‘quv faoliyatidagi mustaqillik darajasi bo‘yicha
(A.N. Aleksyuk, I.D. Zverov va boshqalar) baravar yondashish eng
ko‘p uehraydi.
S.G.Shapovalenko metodlarning to‘rt jihatini: mantiqiymazmuniy, protsessual va tashkiliy boshqarilishi jihatlarini ко‘rib
chiqadi.
Metodlami tasniflash muammosiga turlicha qarashlar ular
haqidagi bilimlar tabaqalanishi va birlashishining tabiiy jarayonini
aks ettiradi.
3 .0 ‘qitish metodlarining mohiyati va mazmuni
Qayd etib o‘tilganidek, ta’lim metodlari tizimida og‘zaki bayon
qilish metodlari muhim o‘rin tutadi.
Og‘zaki bayon qilish metodlarining turlari.
152
Og‘zaki mashqlardan ta’lim jarayonida keng foydalaniladi.
Ular o‘quvchilarning umumiy madaniyati, mantiqiy fikrlashi
hamda bilish qobiliyatini rivojlantirish bilan bog‘liqdir.
Shuningdek, og'zaki mashqlaming nutq boyligini oshirish va
xorijiy tillami o‘rganishdagi ahamiyati beqiyos,
Hikova — o‘qituvchi tomonidan mavzuga oid dalil, hodisa va
voqealaming yaxlit yoki qismlarga boiib, tasviriy vositalar
yordamida obrazli tasvirlash yoii bilan ixcham, qisqa va izchil
bayon qilinishi. Metodning samarasi ko‘p jihatdan o‘qituvchining
nuqt mahorati, so'zlami o‘z o‘mida, ifodali bayon qilishi, shuningdek, o‘quvchilaming yoshi, rivojlanish darajasini inobatga olgan
holda yondashuviga bogiiq. Shu bois hikoya mazmuni o‘quvchilaming mavjud bilimlariga tayanishi, ulami kengaytirishga xizmat
qilishi zarur. Hikoyaning axborotlar bilan boyitilishi maqsadga
muvofiqdir.
Hikoya qilinayotgan materialni samaralash maxsus reja asosida
amalga oshiriladi. 0 ‘qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq
belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg‘u berishga
e’tibomi qaratadi. Hikoya qisqa (5-10 daqiqa), shu bilan birga
o‘quvchilarda his-hayajon va mavzuga nisbatan qiziqishni
uyg‘otishi kerak. Bu holat hikoyani boshqa ta’lim metodlari
(xususan, namoyish yoki muanunoli bayon etish va hokazolar)
bilan birga solishtirganda ro‘y berishi mumkin.
Suhbat - savol va javob shaklidagi dialogik ta’lim metodi bo‘-
lib, u fanga qadimdan ma’lum, xatto undan o‘z faoliyatida Suqrot
ham mohirona foydalangan. Suhbat ta’lim jarayonida ko‘p
funksiyalar (aqliy fikrlash, hozirjavoblik, muloqot madaniyati va
boshqa sifatlami shakllantiradi) bajaradi, ammo asosiysi o‘quvchida faollikni yuzaga keltiradi. Suhbat o‘qituvchi fikriga mos
harakat qilish, natijada yangi bilimlami bosqichma-bosqich
egallashga imkon beradi.
Suhbat - faoliyatni endigina boshlagan o‘qituvchi uchun
murakkab taiim metodi hisoblanadi, binobarin, savollami tayyorlash, ulaming ketma-ketligini ta’minlash ko‘p vaqt talab etadi, uni
tashkil etishda esa barcha o‘quvchilaming diqqatini jalb etish talab
qilinadi. 0 ‘qituvchi oddiy savollar berishi, o‘quvchilarga ular
153
yuzasidan batafsil o£ylash uchun vaqt ajratishi, o‘quvchilammg
javoblarini esa diqqat bilan tinglashi, zarur o‘rmlarda ularni
sharhlashi lozirr . Shu bois suhbatda bilish deduktiv yoki induktiv
yo‘l bilan amalga oshadi. Deduktiv suhbat o‘quvchilarga oldindan
ma’ium bo‘lgm qoidalar, tushunchalar, hodisalar, jarayonlar asosida
tashkil etilib, o‘quvchilar tahlil yordamida xususiy xulosalarga
keladilar. Suhbatning induktiv shaklida alohida dalillar, tushunchalaming tahlil asosida umumiy xulosaga kelinadi.
Suhbat ko‘proq o‘quvchilami yangi bilimlar bilan tanishtirish,
biliinlarni tizimlashtirish va mustahkamlash, nazoratni tashkil etish
hamda o‘zlashtirilgan bilimlarni tashxislashda ijobiy natijalami
beradi. Suhbat turli ko‘rinishlarda, ya’ni, kirish, yakuniy, individual
va guruhli suhbat tarzida tashkil etiladi.
Kirish suhbati o'quv ishlarining boshida tashkil etiladi. Uni
tashkil etishdan ko'zlangan maqsad ha! etilishi zarur bo‘lgan ishlar
motiiyatinmg o‘quvchilar tomonidan anglab yetilganligini tekshirib
ko‘rishdan iborat. Bunday suhbatlar о‘quvchiiarning o‘quv
Do'stlaringiz bilan baham: |
