|
2.0‘qitish metodlarining tasnifi
Pedagogikada o‘qitish metodlarini tasniflashga yagona yondashuv mavjud emas. Hozirgi didaktikada o‘qitish metodlarini
bilimlar manbai bo‘yicha (S.O. Lordkipanidze, Y.Y. Golant), didaktik maqsadlar bo‘yicha (B.P. Yesip), bilish faoliyatining saviyasi bo‘yicha (I.Y. Lemer, M.N. Skatkin, M.I. Maxmutov) farqlash
eng ko‘p tarqalgan.
Metodlaming binar shakllari, ularni uch o‘lchovli va hatto,
keng qamrovli farqlash ham uchraydi. Ana shu tasmflaming har
birida afzalliklar va kamchiliklar mavjud bo‘lib, ular adabiyotlarda
yetarlicha tahlil qilingan.
0 ‘qitish metodlarini bilish manbalari bo'yicha tasniflash ancha
oddiy bo‘lib, ular maktab amaliyotida keng tarqalgan. Bu belgi
bo‘yicha metodlar quyidagi uch guruhga bo‘linadi:
1 .Og‘zaki metodlar (bilimlami so‘z bilan bayon qilish, suhbat,
darslik, ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).
2. Ko‘rsatmali metodlar (rasmlar, namoyishlar, kuzatishlar).
3. Amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriyadagi amaliy ishlar).
Bular ma’lum darajada shartlidir, chunki mazkur metodlaming
hammasi o‘zaro chambarchas bog‘liq bo‘lib, ularni doim ham aniq
chegaralab bo‘lmaydi.
Har bir o‘qitish metodining o‘z vazifasi bor. Adabiyotlarda
o‘qitish metodlarining rag‘ batlantiruvchi (motivlashgan), ta’limiy,
tarbiyaviy va kamol toptiruvchi umumpedagogik vazifalari
ifodalangan.
149
0 ‘qituvchi darsga tayyorlanishda va uning uchun eng muvofiq
metodlarini tanlashda ana shu metod laming bajarilishi mumkiniigmi va ulaming strukturasini hisobga olib, shu asosda
rag‘batlantirish, taxbiyaviy va kamol toptirish vazifalarini
kuchaytiruvchi murabbiydir.
Tasniflash ta’limning nazariy asoslarini ko‘rishga yordam beradi,
pedagogik fikmi chuqurlashtiradi va shunga ko'ra ijod uchun asos
boiadi. 0 ‘qitish metodlarini tasniflash o‘qituvchilar faoliyati
o‘rtasida taqsimlanadi. Birinchi guruhga o‘qitish usullari va ikkinchi
guruhga esa o‘qish usullari kiradi. Quyida o‘qitish metodlarining
taniqli olimlar tavsiya etgan tasniflarini ко‘rib chiqamiz.
Xorazmiy, Beruniy, Yusuf Xos Hojib, Ibn Sino, Burhoniddin
Zamudjiylarning metodlari tasniflarida asosan mantiqiy bilish faoliyatmi kuchaytirish nazarda tutilgan boiib, ular ko‘nikma va malakalarai shakllantirish hamda mustahkamlash, ko'rsatmalilik nazariya
bilan amaliyotni o‘zaro bogiash, izlanish metodlaridan iboratdir.
I.Y. Lemer va M.N. Skatkin o‘qitish metodlarini quyidagilarga
ajratadilar:
- tushuntirish rasmlar metodi;
- reproduktiv metod;
- muammoli bayon qilish metodi;
- qisman izlanish metodi;
- tadqiqot metodi.
M.A.Danilov va B.P.Yesipning tasnifi maium turdagi darslarda qo‘yiladigan vazifalarga bog‘liqdir.
1. Bilimlami bayon qilishda: hikoya, tushuntirish, ma’mza
suhbatlar, ko‘rsatmali qo‘llanmalami namoyish etish.
2 .0 ‘quvchilarda ko‘nikma va malakalami shakllantirish:
mashqlami shakllantirish va amaliy ishlar.
3. Bilim, ko‘nikma va malakalami tekshirish, joriy kuzatishlar
og‘zaki so‘rash, yozma va amaliy nazorat ishlari.
S.I.Perovskiy va Y.Y. Golant tasnifi: faol va passiv metodlarga
boiish:
- agar o‘quvchilar mustaqil ishlasa, faol metodlar (laboratoriya metodi, kitob bilan ishlash);
150
- agar o'quvchilar faqat tingla.^ va eshitsa, passiv metodlar (hikoya, ma’ruza, tushuntirish, namoyish qilish metodi, ekskursiya).
Bunday tasniflash ma’qul emas, chunki u o‘quvchilarning
ongliligi va faolligi prinsipini buzadi.
Y.K. Babanskiyning tasnifi bo‘yicha metodlar uchta katta
guruhga bo‘linadi:
- o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etish va amalga oshirish;
- nazorat va o‘zini-o‘zi nazorat qilish metodlari. (Ikkinehi guruhda ishning qator yangi metodlari va usullari mavjud.) Muallif
quyidagilami tavsiya etadi:
- bilishga doir o‘yinlar, o‘quv munozaralari, qiziq vaziyatlami
vujudga keltirish, rag‘batlantirish, tanbeh berish va nazorat
metodlari.
T.A. Ilina olimlaming tasniflarini umumlashtirib, Y.K. Babanskiyning tasnifini ma’qullagan va tasniflashning quyidagi
tartibini tavsiya etgan:
- yangi bilimlami (o‘qituvchining so‘zlariga tayangan holda
berish uchun foydalanilgan tushuntirish, hikoya, maktab ma’ruza
metodlari);
- yangi bilimlar o‘zlashtirilishi, mustahkam malakalar shakllanishi uchun foydalaniladigan metodlar: suhbat, ekskursiya,
eksperiment va laboratoriya ishi, darslik va kitob bilan ishlash,
o‘yinlari, mashqlar;
- darsning har bir bosqichida foydalansa boiadigan texnik
vositalar bilan ishlash metodlari;
- mustaqil ish.
S.P.Baranov o‘z tasnifini gumhlar bo‘yicha taqsimlaydi.
Birinchi guruhga o'qitishning o‘qituvchi eng asosiy rol o‘ynaydigan hikoya, suhbat, tasniflash, tushuntirish va hokazolami
Do'stlaringiz bilan baham: |
