|
-A xborot tashuvchi funksiya. Darslik o‘quvchiga o‘quv
predmetiga oid uning dunyoqarashini shakllantirishga, ma’naviy
ozuqa beruvchi va olamni anglashga qaratilgan yetarli mahlumotlami yetkazishi;
- Transformatsion funksiya o‘rganishi kerak boigan ilmi
bilimlami pedagogik tamoyillarga asosan qayta ishlash bilan
bogiiq. Darslikdagi o‘quv materiali ilmiylik, tizimlilik va ketmaketlilik, yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda, o‘quv
materialining hayot va amaliy faoliyat bilan bogiiqlik kabi didaktik
tamoyillar asosida pedagogik moslashtiriladi;
118
Darslik va uning didaktik xarakteristikalari
- Tizimlilik funksiyasi o‘quv predmetiga oid o‘quv
materiallarini tizimli va ketma-ketlikda bayon etilish talablarini
amalga oshiradi;
- Mustahkamlovchi va nazorat funksiyasi o‘quv materialini
takrorlash imkonini berish, o‘z-o‘zini nazorat qilish, o‘quv
materiallarini o‘zlashtirganlik darajasini aniqlash bilan bog‘liq;
- Integratsion funksiya awal egallagan bilimlarini boshqa
fanlarga oid qo‘shimcha axborotlar bilan to‘ldirish imkonini beradi.
Mazkur vazifaning у ana bir jihati shundan iboratki, о‘quv
predmetining mazmuni fanning asoslaridan iboratligidandir;
- Muvofiqlashtiruvchi funksiya о‘quv materiallarini o'zlashtirish jarayoniga turli o‘quv vositalarini (xaritalar, mashqlar
to ‘plarni, eleklron о ‘quv vositalari, ensiklopediya, audio va video
materiallar, о ‘quv qo ‘llanmalarni) jalb etishni taqozo etadi.
- Darslik mazmunining o‘quvchiga ma’naviy qadriyatlar
orqali ta’sir ko‘rsatuvchi tarbiyaviy funksiyasi.
Darslik asosan mamdan iborat boiib, u o‘z navbatida ta’rif
beruvchi matn, bayon etuvchi, mulohaza yurituvchi matnlarga
bo‘linadi. Bundan tashqari darslikda qo‘shimcha komponentlar
ham ishtirok etishi muhim hisoblanadi: savollar, topshiriqlar,
masala va mashqlar, eslatmalar, jadvallar, muhim termin, ta’rif va
tushunchalami alohida shriftlar bilan ajratilishi, grafik va
illyustrativ materiallardan iborat boiishi, sarlavhalarga ajratilishi.
Darslik bilan о‘quv jarayoni o‘zaro bog‘liq boiib, unda
savollar, topshiriqlar, jadvallardan, statistik, xronologik maiumotlar va hokazolardan o‘z o‘rnida foydalanish lozim.
Darsliklardagi savollar va topshiriqlar ta’lim konsepsiyasi
asosida tuzilgan va metodik nuqtayi nazardan to‘g‘ri joylashtirilgan
(kamol toptirish maqsadi da yoki rasmlar orqali ifodalangan)
boiishi lozim. Ular, asosan, quyidagi uch guruhga boiinadi.
Birinchi guruhga bilimlarni musta’kamlash, o‘zIashtirilgan
narsalami esga tushirish va malakalarni shakllantirishga doir savol
va topshiriqlar kiradi.
Ikkinchi guruh tafakkumi o‘stiradigan (mustaqil ishlashni,
toqqoslash, umumlashtirish, baholash, xulosa chiqarish, bilimlar
119
tizimini musta’kamlash, aniqlash va tajribaga solishni talab
qiladigan) savol va topshiriqlardan iboratdir.
Uchinchi gurnh o‘zIashtirilgan bilimlami amalda qoilashga
(mustaqil ishlami bajarish va malakalami egallashga) doir savol va
topshiriqlami o‘z ichiga oladi.
Darslikda dastuming barcha talablari aks etishi va asosiy
g‘oyaIar, xulosalar yaqqol ifodalanishi lozim.
Darslikni bolalarga mosIashtirishSda quyidagilami alohida
e’tiborga olishni bilish kerak: /
- materiallami darsliklarga to‘g‘ri taqsimlash;
- o‘quvchilarga beriladigan vazifalami asta-sekin qiyinlashtirib borish (tizimga solish);
- o‘quvchilarga tabaqali yondashishni nazarda tutish
(topshiriqlami qiyin yoki osonligiga qarab tanlash);
- dars da, uy vazifalarini bajarishda, takrorlashda asosiy va
qo‘shimcha materiallami ajratish;
- darslikdagi savol va topshiriqlaming moijallangan vaqtga
mosligi va o‘quvchilami qiynab qo‘ymasligi;
- darslikning mazmuni (o‘quvchilami qiziqtirishi, matnlarning g‘oyaviy va estetik jihatlari) uni o‘rgatishning metodik
tizimiga muvofiq boiishi;
- darslik tilining osonligi va ravonligi, o‘quvchilar nutqini
o‘stirish uchun namuna boia olishi.
Darslikning asosiy komponenti uning matnidir. Matnlar asosiy
va qo‘shimcha materiallardan (murojaat, hujjat, xrestomatiya va
hokazolardan) hamda tushuntirishlardan iborat boiadi.
Darslikni tahlil qilishda uning tuzilishi, mavzulaming о ini,
iilyustratsiyalarga boyligi va eng muhimi o‘quvchilarga ta’siri
hisobga olinishi kerak. Mana shu talablar amalga oshirilishi uchun
har bir yangi darslikni yaratishning o‘ziga xos muammolarini
to‘g‘ri hal qilish, darslik o‘quv-metodik ishlarining asosi boiishi
kerakligini nazarda tutish shart.1 Darslikni tahlil qilishda uning
tuzilishi, mavzulaming o‘mi, iilyustratsiyalarga boyligi va eng
}Peter Menck Looking Into Cbssrootns: Papers on Didactics. 2010-y
120
muhimi o‘quvchilarga ta’siri hisobga olinishi kerak, Mana shu
talablar amalga oshirilishi uchun har bir yangi darslikni yaratishning o‘ziga xos muammolarini to‘g‘ri hal qilish, darslik o‘quvmetodik ishlarining asosi boiishi kerakligini nazarda tutish shart.
Do'stlaringiz bilan baham: |
