|
(akademik bilimlarga ega bo'lishni), balki ularda yangi ko‘nikmalami (XXI asr ко nikmalari ham deb yuritilmoqda) shakllantirishni talab qilmoqda. Avvalgi asrda insondan fanlarga oid
bilimlami egallashi, kasbiga oid tushunchalami yaxshi bilishi
yetarli boigan boisa, hozirgi davrda inson o‘z hayotini muvaffaqiyatli qura olishi uchun awallari tasawurimizda boimagan
hayotiy ko‘nikmalarni egallashlarini taqozo etmoqda. Bunday
hayotiy ko‘nikmalar haqida keyingi boblarda batafsil to‘xtalib
0‘tamiz.
Taiimning maqsadlari nimalardan iborat? Yosh avlodga
qanday taiim va tarbiya berish va nimalami va qanday o‘qitish
kerak? Ushbu azaliy savollar pedagog-olimlarni, o‘qituvchilami,
101
jamiyat va davlat arboblarini, va umuman har qanday ongli
insonlami o‘ylantirib kelgan.
Ijtimoiy hayot ishtirokchilarining har biri o‘ziga xos talablarni
qo‘yadi: ota-onalar o‘z farzandlari baxtli bo‘lishlarini, kerakli bilim
va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlarini xohlaydilar; hukumat vakillari
esa jamiyat a’zolari davlat qurilishida faol fiiqarolik pozitsiyasiga
ega bo‘lgan, demokratik va insonparvarlik g‘oyalarini hayotga joriy
etadigan, ijtimoiy munosabatlami faol qura oladigan insonlar
yetishib chiqishini xohlaydi; iqtisodiyot o‘zining talablariga javob
beradigan, raqobatga bardosh bera oladigan, tegishli kasbiy
tayyorgarlikka ega boigan yetuk mutaxassislarga ehtiyoj sezadi.
Bunday sharoitda, ya’ni jamiyat a’zolari ilgari surgan talab va
ehtiyojlaming xilma-xilligi sharoitida, ta’lim maqsadlarini
belgilashda yagona konsensusga kelish mumkinmi?
Bu savollarga to‘g‘ri javob topish nafaqat pedagogik
hamjamiyatning asosiy muammolariga, balki global miqyosda
ko‘tarilayotgan va yechimini kutayotgan, insoniyat oldidagi katta
chaqiruvga aylangan masaladir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti
(BMT: un.org) hamda uning ta’lim, fan va madaniyat masalalari
bo‘yicha tashkiloti (YUNESKO: unesco.org), yirik jamoat
tashkilotlari, xalqaro hamkorlik tashkilotlari (Global Partnership
for education: gpe.com, ASCD: ascd.org, Partnership for 21st
Century skills: p21.org, Technology, Environment and Design -
TED Education Talks: ted.com), yirik universitetlar va ulaming
olimlari ham XXI asrda ta’limning maqsad va vazifaiari qanday
belgilanishi kerak, degan savollarga o‘zlarining aniq taklif va
tavsiyalarini berib kelmoqda.
Turli davrlarda ta’limning maqsad va vazifalariga nisbatan
turli, hattoki qarama-qarshi g‘oya va yondashuvlar, mavjud
bo‘lganki bizning davrimiz ham bundan mustasno emas.
Pedagogik hamjamiyat bu masalada bir nechta yo‘nalish
tarafdorlariga boiinadi. Birinchi yo‘nalish tarafdorlari, ya’ni
“ta’limda pragmatizm” tarafdorlari, ta’limning masqadlarini
belgilashda asosiy tezis sifatida ishlab chiqarish, sanoat va mehnat
bozori talablariga javob beruvchi malakali mutaxassislami
tayyorlash g‘oyasini ilgari suradi. Ikkinchi yo‘nalish tarafdorlari
102
“gumanistik ta’lim”, ya’ni ta’limni insonparvarlashtirish g‘oyasini
ilgari surishadi. Gumanistik ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy
qonuniyati shaxsni rivojlantirishga, uning shaxsiy sifatlarini
shakllantirishga qaratilgan. Bunday g‘oyaga asoslangan ta’lim
maqsadlarining mazmunini belgilashda jamiyatning madaniy
qadriyatlari yadro sifatida xizmat qiladi.
Pedagogik nazariyada o‘qitish maqsadlarini belgilashda
alohida o‘rin egallagan, ushbu masalada yetuk mutaxassis bo‘lgan
amerikalik mashhur pedagog va psixolog B.Blum taksonomiyasini
keltirish mumkin....
Uchinchi g‘oya tarafdorlari (Ken Robinson, Dayana Xalpem,
Edgar de Bono) awalgi yo‘nalish tarafdorlaridan tubdan farq
qilgan holda ta’limning asosiy maqsadi inson qobiliyatini ro‘yobga
chiqarishdan iborat ekanligini, har bir insonga tabiat tomonidan
ma’lum bir yoki bir nechta qobiliyat in’om etilganligi va o‘zining
hayot yoii va mehnat faoliyatini belgilashda ana o‘sha qobiliyatni
ro‘yobga chiqarish nuqtayi nazaridan amalga oshirishdan iborat,
deb hisoblashadi.
Ushbu qarashlar awalgi boblarda ko‘rilgan ta’limning falsafiy
tamoyillari (qntropologik, akseologik, germenevtik, gumanistik
sinergetik va madaniy) bilan bevosita bog‘liq.
BMTning “Ming yillikning rivojlanish dasturi”da qabul
qilingan maqsadlar ichida insoniyatga sifatli ta’lim berish asosiy
maqsadlardan qilib belgilangan. Chunki, insoniyat oldida turgan
bugungi kunning global muammolarini (ekologik, infeksion
kasalliklar, ocharchilik, toza ichimlik suviga ega bo'lish kabi)
yechishda aynan sifatli va samarali ta’lim orqaligina erishish
mumkinligi butunjahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etildi.
Xususan, davlatimiz ichki siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri ham ta’lim tizimini rivojlantirishdan iboratdir. Bunda
asosiy maqsad qilib kelajak avlodga sifatli, jahon andozalariga mos
ta’lim va tarbiya berish, har tomonlama yetuk va barkamol shaxsni
tarbiyalash kabilar belgilangandir. Ushbu maqsadlar hukumatimiz
tomonidan qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun hamda
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” kabi huquqiy-me’yoriy
hujjatlarda o‘z aksini topgan.
103
Mazkur huquqiy-me’yoriy hujjatiarda
|
fuqarolarga taiim,
|
tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning huquqiy asoslari...”
|
|
belgilangan boiib, ushbu hujjatlar
|
har kimning bilim olishdan
|
iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan”.
Ushbu Qonuning 3 bandida taiim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari belgilangan boiib, ular quyidagilardan
iborat:
- taiim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda
ekanligi;
- taiimning uzluksizligi va izchilligi;
- umumiy o‘rta, shuningdek o‘rta maxsus, kasb-hunar
taiimining majburiyligi;
- o‘rta maxsus, kasb-hunar taiimi yo‘nalishini: akademik
litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning
ixtiyoriyligi;
- taiim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi;
- davlat taiim standartlari doirasida taiim olishning hamma
uchun ochiqligi;
- taiim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan
yondashuv;
- bilimli boiishni va iste’dodni rag‘batlantirish;
- taiim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish1.
Taiim asosida jamiyat rivojlanishining obyektiv ehtiyojlari
turadi. Taiim insonning mehnat olamiga samaraliroq kirishini,
jamiyat hayotiga qo‘shilishini ta’minlaydi. Mustaqillikka erishib,
erkin bozor munosabatlari asosida demokratik huquqiy davlat
sifatida shakllanish yoiiga o‘tgan 0 ‘zbekistonda hozirgi bosqichda
Xalq taiimi tizimiga, pedagogika faniga, yosh avlodda mustaqillik
va faollikni, ishbilarmonlik va tadbirkorlikni shakllantirishga jiddiy
e’tibor berilmoqda.
XX asr pedagoglari va psixologlarining diqqat markazida
o‘quvchilaming aqliy qobiliyatlarini shakllantirish, ularni o‘qitish,
tarbiyalash va kamol toptirish jarayonlarini uyg‘unlashtirish,
Do'stlaringiz bilan baham: |
