Олий ва ўрта

Кафедра мудири: И.Даминов

Мазкур ўқув услубий мажмуа ТерДУ Жисмоний маданият факультети Кенгашининг 2020 йил _ августдаги __ - сонли йиғилишида фойдаланиш учун тавсия этилган.

Факультет декани,
Илмий Кенгаш раиси: доц. Я.Ч. Даниева


Келишилди:
Ўкув-методик бошқарма бошлиғи. К. Ёдгоров


______________________________________________________________

МУНДАРИЖА
1-Мавзу. Сузиш ва уни ўқитиш методикаси фанининг мақсади ҳамда вазифалари.
2-Мавзу. Сузиш спортининг ривожланиш тарихи.
3-Мавзу.Ўзбекистон Республикасининг жисмоний тарбия тизимида сузишнинг ўрни.
4-Мавзу. Сузиш техникасининг илмий-назарий асослари.
5-Мавзу. Сузиш машғулотларида машқ қилиш ва ўргатиш асослари.
6-Мавзу. Сузишнинг усулларини ўргатиш ва ўзлаштириш бўйича тайёрлов машқлари.
7-Мавзу. Сузиш техникасини такомиллаштириш ва ўргатишда махсус спорт ўйинлари.
8-Мавзу. Кўкракда крол ва чалқанча крол, дельфин, брасс усулида сузиш техникасини ўргатиш.
9-Мавзу. Сузиш машғулотларида ўргатиш методлари.
10-Мавзу. Сузишда стартдан чиқиш ва бурилишларни ўргатиш.
11-Мавзу. Сувда чўкаётган одамга биринчи ёрдам кўрсатиш. Қуруқликда сузиш машқларини ўрганиш.
Амалий Машғулот Материаллари.
Мустақил Таълим Машғулотлари.
Глоссарий.
ИЛОВАЛАР.
Фан дастури.
Ишчи фан дастури.
Тарқатма материаллар.
Ишчи фан дастурига мувофиқ баҳолаш мезонлари.

1-МАВЗУ. СУЗИШ ВА УНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ ФАНИНИНГ МАҚСАДИ ҲАМДА ВАЗИФАЛАРИ

Режа.
1.Сузиш спорти турларнинг ўрни ва аҳамияти.

2.Сув спорти ишларининг ҳолати ва вазифалари
3. Машғулот пайтида хавфсизлик тадбирлари

Сузиш-сув тўпи, сувга сакраш, амалий сузиш ва бошқа спортчи ҳамда спортчи бўлмаган сузиш турлари шуғулланувчилар саломатлигини мустаҳкамлайди, уларда зарур хаётий |амалий| кўникмаларни ҳосил қилади. У ёшларни Ватан мудофаасига тайёрлашда, аҳлоқий ва жисмоний сифатларни, иродани тарбиялашда катта ёрдам беради.

Сузиш спорти улкан тарбиявий, гигиеник-соғломлаштириш, спорт ва амалий аҳамиятга эгадир.
Сузиш спортининг тарбиявий аҳамияти бутун машғулот жараёнини қандай ташкил этилишига кўп жиҳатдан боғлиқ. Аниқ уюштирилган машғулот ва спорт мусобақалари ва уюшқоқликни, ижодий активлик ва ташаббускорликни, сабот-матонат ва меҳнатсеварликни, жасурлик, дадиллик ва ўз кучига ишонч каби ҳислатларни камол топтиради.
Сузиш, сув полоси ва сувга сакраш машғулотларида бажариладиган турли машқлар билан шуғулланувчиларнинг ҳаракат қобилиятини мукаммаллаштиради, куч, тезлик, чидам, чаққонлик каби сифатларни ривожлантиради. Бундан ташқари шуғулланувчилар спорт турлари техникаси ва тренировка методикаси бўйича назарий билимларни эгаллайдилар. Шунингдек дарсларда санитария-гигиена малакалари ортади, тозаликни сақлаш ва тоза кўникмалари ҳосил бўлади.
Сувдаги жисмоний машқларнинг одам организмига таъсирини ва уларни тўғри қўллашни билмоқ учун, сузишнинг ўзига хос хусусяитлари билан танишиш зарур.
Биринчидан, одам ўзи мослашмаган муҳитда-сувда бўлади ва бирон-бир ҳаракат бажаради. Бунда сув хоссалари иссиқлик сиғими, иссиқлик ўтказувчанлиги, ёпишқоқлиги, зичлиги ва бошқалар|нинг одам организмига таъсирини жиҳатлари намоён бўлади. Шу жумладан, оддий сувга ботиш «терморегулятор» жараёнларининг ўзгаришига олиб келади. Бу эса организмни чиниқтиришга ёрдам беради.
Сувда иссиқлик ажратишнинг ошиши натижасида организмда модда алмашинуви фаоллашади, энергия сув ҳароратига ва сузиш тезлигига боғлиқҳолда| сарфи бир неча марта кўпаяди.
Сувдаги машғулотлар оптимал гавда оғирлигига еришиш, унда актив |мусқул| ва пассив |ёғ| тўқималар оптимал нисбатан бўлишига кўмаклашади.
Сузишнинг иккинчи ҳарактерли хусусияти гавданинг сувда каттиқ таянчга эга бўлмаслигидир.. Гавданинг бундай ҳолатда бўлиши унинг ҳаракат эҳтиёжини оширади ва ҳаракатларни янада ривожлантиришга ижобий таъсир қилади. масалан, юқори малакали сузувчиларда оёқ-қўл бўғимларида кучли ҳаракатчанлик даражаси пайдо бўлади. Сузиш билан мунтазам шуғулланиш асосий жисмоний сифатлар куч, тезкорлик, чаққонлик, чидамлиликни гармоник ривожлантиради.
Учинчидан, гавда сув муҳитида нисбий вазнсизликда бўлади. Одам гавдасининг оғирлиги сувнинг итарувчи кучи тасирида нейтраллатади.
Гавданинг сувда мувозанатда бўлиши таянч-ҳаракат аппаратини статик нагрўзкадан |ишдан| озод қилади ва одам жисмоний ривожланиш жараёнининг тўғри кечишига ёрдам беради.
Яхши машқ олган сузувчиларда юрак-томир қисқаришлари тинч ҳолатда минутига ўртача нормадаги 72-78 ўрнига 48-54 га камаяди |яъни ҳар бир юрак қоринчасининг бир қисқаришда чиқарган қони ошади|. Катта жисмоний нагрўзкалар сузувчилар юрак фаолиятининг хилда ўзгаришига олиб келади. Интенсив жисмоний ишда юракнинг минутлик иш ҳажми |юрак қоринчалари I минутда сиқиб чиқарган қон миқдори| нормадаги 4 лўрнига 30-40 л, юрак қисқаришлари эса 3 нинг горизонтал ҳолати ва мусқул группаларининг динамик ишлаши, шунингдек сув босимининг тана сиртқига таъсири сабабли кўкрак қафасига 12-15 кг куч билан таъсир этади, сузувчи ҳаракатга келганида эса бу куч 20 кг га етади. Бу эса ўз навбатида нафас мусқуллари, кўкрак қафаси ҳаракатчанлигини, унинг ҳажмини ва ўпканинг ҳаётий сиғимини |ЎҲС| оширади.
Сузиш билан шуғулланиш кўпгина мусқул группаларининг бир текис ривожланишига ёрдам беради. Бир қанча касалликларнинг олдини олиш ва даволашда |юрак-томир ва нафас системалари касалликларининг бошланғич даврида, модда алмашинувчининг бўзилиши, бўғимларда ҳаракатчанлик сусайганда ва ҳоказоларда| сузиш машқлари даволаш воситаси сифатида кенг қўлланилади.
Сузиш спорти турларининг жисмоний тарбияни ривожлантиришдаги аҳамиятини бошланғич жисмоний тарбия коллективидаги мусобақалардан тортиб, Европа биринчиликларигача бўлган турли спорт тадбирлари программасига киритилганлигидан билса ҳам бўлади.
Сузиш сув тўпи, сув тагида сузиш, синхрон сузиш, сувга сакраш, замонавий бешкураш, эшкак эшиш спорти, елканли спорт, парашутдан сакраш ва бошқа спорт турлари бўйича спортчилар тайёрлашда асосий воситалардан бири ҳисобланади. Сузиш малакасини эгаллаш эса ҳар бир фуқаро, айниқса хизмати сув билан боғлиқ одамларга жуда зарур. Сузиш қуруқликдаги қўшинлар, ҳарбий ҳаво ва денгиз флоти жангчиларининг жисмоний тайёргарлигида муҳим восита бўлиб хизмат қилади.
Тарбия системасида спортча сузиш асосий бирини эгаллайди. Бошқа жисмоний машқлар қатори.
Сузувчилар-сув ости сузувчилари, сув тўпи ўйинчилари ва сувга сакровчиларни малака ва маҳоратларига қараб ҳалқаро тоифадаги Азия спорт мастери, спорт мастерлигига номзод, I, II, III разрядли спортчиларга бўлиш мумкин.
Спортчилар маҳорати қуйидагича аниқланади: маълум масофани сузиб ўтишда кўрсатган натижасига: сув ости спортида муайян нормативларини бажариш ва мусобақада қўлга киритган очколарининг умумий миқдорига: сув тўпи бўйича команда составининг йид давомидаги расмий учрашувчиларда ғолиблик ёки дуранг натижалари очколарининг сонига: сувга сакрашда мусобақа программасини бажариш бўйича чиқарилган баллар йиғиндисига кўра.
Олий ва ўрта махсус ўқув юртларида сузиш ва сувга сакраш ҳисобланади. Бошқа олий ўқув юртларида сузиш ва сувга сакраш спортни мукаммаллаштириш мақсадида фақультатив курс сифатида киритган. Мамлакатимизнинг бир қатор мактабларида |шароитига қараб| жисмоний тарбия дарсларида сузиш ўқитилади, сузиш машғулотлари ёзги пионре лагерларида ўтказилди. Бу ишларнинг ҳаммаси давлат программасига мувофиқ, тасдиқланган план асосида олиб борилади.
Ҳар томонлама ривожланган ва юқори малакали спортчиларни тайёрлаш мақсадида сузиш, сув тўпи ва сувга сакраш бўйича болалар ва ёшлар спорт мактаблари очилган. Коллежларда, жисмоний тарбия институтлари ва тренерлар макталарида шу спорт тури бўйича тренер-ўқитувчи кадрлар тайёрланади. Тренерлар ва ўқитувчилар ўқув юртини тугатганларидан сўнг ўз малакаларини мустақил ва маҳллий республика ҳамда спорт федерация томонидан уюштирилган методик семинарларда, малака ошириш фақультетларида ошириб борадилар.
Сузиш, сув тўпи ва сувга сакрашдан илмий-педагогик кадрлар илмий-текшириш институтлари аспирантураларига ва жисмоний тарбия институларида тайёрланади. Айрим ўқитувчи ва тренер илмий-текшриш ва методик ишларни мустақил бажаришади. Мунтазам чиқарилаётган махсус адабиётлар |дарсликлар, методик қўлланмалар, программалар, мусобақа қоидалари ва ҳоказолар| сузиш сув тўпи ва сувга сакрашни ўргатишда, назарий савияни ошириш ва дарс бериш методикасини яхшилашда кўмак беради.